Από τα Σκόπια στη Θεσσαλονίκη και, τώρα, στην Επίδαυρο, ο σκηνοθέτης που ανέλαβε να σκηνοθετήσει τον «Ορέστη» του Ευριπίδη για το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, ένα μέλημα είχε: πώς θα καταφέρει να μιλήσει διαμέσου του Ευριπίδη για τα προβλήματα των Βαλκανίων και για το αίμα που κύλησε στη Γιουγκοσλαβία, ως αποτέλεσμα των εθνικιστικών πολέμων που τελικά τη διέλυσαν. Τελικά, χρειάστηκε να παραποιήσει λίγο το τέλος και να ξαναδεί, από τη βαλκανική, τη ματωμένη σκοπιά της Ιστορίας, το ρόλο του από μηχανής Θεού.
Από τη Νίκη Ορφανού
Με σύγχρονο βλέμμα «διαβάζει» τον «Ορέστη» του Ευριπίδη ο σκηνοθέτης από την πΓΔ της Μακεδονίας Σλόμπονταν Ουνκόφσκι (που ανεβάζει το έργο σε λίγες μέρες στην αρχαία Επίδαυρο, σε μια παραγωγή του ΚΘΒΕ). Και αυτό γιατί το ταξίδι του ήρωα στις σκοτεινές γωνιές του ανθρώπινου πάθους, από το μίσος και τη μανία της εκδίκησης στην απόγνωση και τη συμφιλίωση – την αναγκαστική, επιβεβλημένη από το θεό και την ανάγκη για επιβίωση συμφιλίωση – περιγράφει, για τον σκηνοθέτη, ιστορίες από την πρόσφατη ιστορία των Βαλκανίων.
Η προσέγγιση, λιτή, γιατί, όπως υποστηρίζει ο Ουνκόφσκι, τα κοστούμια και τα σκηνικά έχουν πάντα δευτερεύουσα θέση: «Μπορώ να κάνω θέατρο χωρίς αυτά. Το μόνο που χρειάζομαι είναι το κείμενο… και τους ηθοποιούς», λέει χαρακτηριστικά.
Κι ενώ ο σκηνοθέτης, μαζί με τη βραβευμένη μεταφράστρια Γκάγκα Ρόσιτς που υπογράφει τη δραματουργική επεξεργασία, φροντίζει να μείνει πιστός στο λόγο του Ευριπίδη, όπως αυτός αποκαλύπτεται μέσα από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά, μια μικρή παρέμβαση στο τέλος δίνει διαφορετική εκδοχή στην ειρωνική λύση του Ευριπίδη. Στο έργο, όπως είναι γνωστό, ο Ορέστης μαζί με την αδερφή του Ηλέκτρα καταδικάζονται από τη συνέλευση των Αργείων σε θάνατο για το φόνο της μητέρας τους Κλυταιμνήστρας. Τα δύο αδέρφια αποφασίζουν να αντιδράσουν στην απόφαση με την εκδίκηση, να σκοτώσουν δηλαδή την κόρη του Μενέλαου και της Ελένης. Μόνο που η παρέμβαση του Απόλλωνα θα δέσει τελικά με δεσμούς γάμου τους επίδοξους θύτες με τα παραλίγο θύματα…
Η παρέμβαση του Ουνκόφσκι (όπως θα αποκαλυφθεί στην παράσταση) μοιάζει να υπογραμμίζει ότι το χύσιμο του αίματος δεν μπορεί να οδηγήσει σε καμιά χαρά παρά μόνο σε περισσότερο αίμα, αλλά και ότι ο από μηχανής θεός δεν λύνει για τους ανθρώπους κανένα πρόβλημα – αντιθέτως…
Αν, λοιπόν, στον «Ορέστη» ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί το μύθο για να εκφράσει τη δική του πικρία, κυρίως για την πολιτική παρακμή της κοινωνίας της εποχής του, ο Ουνκόφσκι αλλάζει το μύθο για να εκφράσει τον δικό του πόνο: «Οι “θεοί” δεν θέλουν να βοηθήσουν τη στιγμή που πρέπει να βοηθήσουν, ενώ οι άνθρωποι, ακόμα και να το ήθελαν, δεν ξέρουν πώς να το κάνουν…», μας είπε στη συνέντευξη που μας παραχώρησε…
«Μέσω του Ευριπίδη μιλάω
για το αίμα στη Γιουγκοσλαβία»
Αν και κουβαλάτε μια βαριά θεατρική βαλίτσα, ωστόσο είναι η πρώτη φορά που καταπιάνεστε με την αρχαία τραγωδία. Πώς κι έτσι;
Έτυχε. Παρότι σκηνοθετώ σχεδόν σαράντα χρόνια τώρα, με κάποιους συγγραφείς που αγαπώ ιδιαίτερα συναντήθηκα αρκετά αργά. Αυτό συνέβη και με τον Τσέχοφ, με τον οποίο καταπιάστηκα επαγγελματικά πριν από τέσσερα μόλις χρόνια. Με άλλους, αντιθέτως, η γνωριμία έγινε πολύ νωρίς… Ήμουν μόλις 24 χρόνων όταν ανέβασα τον Άμλετ, που ήταν κατά κάποιον τρόπο το εισιτήριό μου για το εξωτερικό. Το αρχαίο δράμα πέφτει για μένα στην πρώτη κατηγορία. Είναι ένα είδος ιδιαίτερα δύσκολο και δύσβατο, δεν ήταν όμως αυτός ο λόγος για τον οποίο δεν το άγγιζα στο παρελθόν. Πάντα ανεβάζω έργα που με αφορούν προσωπικά, σε μια δεδομένη στιγμή της ζωής μου. Ίσως επειδή τα βιώματά μου συνδέονται με το αντικείμενο της αρχαίας τραγωδίας, ένιωσα ότι είχε έρθει η ώρα. Μιλάω, βέβαια, για τη διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας και τον τελευταίο αιματηρό πόλεμο.
Σας δυσκόλεψε το συγκεκριμένο έργο;
Όλα τα έργα μας δυσκολεύουν, το καθένα με τον τρόπο του, όταν βουτήξουμε βαθιά σ’ αυτά. Εδώ το θέματα, τα νοήματα, τα υπαρξιακά ζητήματα, είχαν να κάνουν, όπως ανέφερα, με τα τελευταία νωπά σημάδια της πατρίδας μου – ή έτσι εγώ διάβασα το έργο. Μιλάω για το μίσος, την εκδίκηση, το αίμα, τη συμφιλίωση, τη συνείδηση. Άρα δυσκολεύτηκα διπλά, όπως λέει και η ωραία Ελένη για την αδερφή της Κλυταιμνήστρα, «διπλά την κλαίω».
Πιστεύετε ότι το θέατρο στην εποχή μας έχει τη δύναμη να παρεμβαίνει; Ή, τελικά, να μας καθησυχάζει μόνο;
Το θέατρο, κατά τη γνώμη μου, θέτει ερωτήματα, και αυτό είναι σημαντικό, ακόμα και όταν δεν δίνει απαντήσεις. Αν τις δίνουν εκείνοι που το βλέπουν, ο καθένας για τον εαυτό του, τότε οπωσδήποτε το θέατρο παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Το θέατρο που καθησυχάζει, απ’ την άλλη, δεν μου είναι πολύ οικείο.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζεστε με Έλληνες ηθοποιούς. Μιλώντας γενικά, τι σας αρέσει σ’ αυτούς και τι σας ξενίζει;
Μου αρέσει το πόσο ανοιχτοί είναι στη συνεργασία με έναν ξένο σκηνοθέτη, πόσο πρόθυμοι να μπουν στη διαδικασία μιας τέτοιας περιπέτειας. Με ξενίζει όμως η μεγάλη διαφορά μεταξύ τους ως προς την τεχνική και το ύφος της υποκριτικής, λόγω των πολλών – και άνισων – θεατρικών σχολών της Ελλάδας.
«Το σημαντικό είναι ο λόγος»
Μιλήστε μας για την αισθητικές σας επιλογές για την παραγωγή αυτή…
Τα σκηνικά και τα κοστούμια συμβάλλουν σε μια σύγχρονη εκδοχή του μύθου, στον οποίο βασίζεται και το έργο του Ευριπίδη. Το σημαντικό είναι ο λόγος… Επειδή πιστεύω ότι η αρχαία τραγωδία, λίκνο του ευρωπαϊκού θεάτρου, επιβίωσε μέχρι και τη δική μας εποχή λόγω της επιβλητικής της δυνατότητας να γεφυρώσει το χάσμα του χρόνου και να μας μιλήσει, όπως μιλούσε στους θεατές δυόμισι χιλιάδων χρόνων πριν.
Για τους περισσότερους σκηνοθέτες, η Επίδαυρος είναι μια μεγάλη πρόκληση. Πώς τη βλέπετε εσείς;
Και πρόκληση, και υποχρέωση, και ευθύνη. Με μεγάλο δέος που το ακολουθεί η μεγάλη ευγνωμοσύνη. Πρέπει να προσθέσω, ωστόσο, ότι η Επίδαυρος ήταν αρχικά το όνειρο της Γκάγκα Ρόσιτς, για το οποίο μου μιλούσε από τότε που πρωτοήρθα να σκηνοθετήσω στην Ελλάδα. Έπειτα έγινε και το δικό μου.
Αρκετοί ξένοι σκηνοθέτες το βρίσκουν δύσκολο να σκηνοθετούν παραγωγές για ανοιχτούς χώρους. Σας προβλημάτισε καθόλου αυτό;
Ο ανοιχτός χώρος δεν στάθηκε για μένα ανυπέρβλητο εμπόδιο, τουλάχιστον ώς τώρα. Θα δούμε πώς θα πάει με την Επίδαυρο. Ούτως ή άλλως, θεωρώ τη μάχη με το συγκεκριμένο θέατρο άνιση, λόγω της ιστορικής του μνήμης. Δεν τρομάζω εύκολα, ωστόσο, από το μέγεθος, έχω αρκετή πείρα με τις μεγάλες σκηνές. Επίσης, έχω δουλέψει για ανοιχτούς χώρος και στο παρελθόν, για διάφορα διεθνή φεστιβάλ.
Με τον «Ορέστη» νιώθετε ότι ξεκινάτε ή ολοκληρώνετε το προσωπικό σας κεφάλαιο με την αρχαία τραγωδία;
Αυτό δεν είναι κάτι προβλέψιμο! Ωστόσο ελπίζω πως το ξεκινώ…
Στον «Ορέστη», ο από μηχανής Θεός σπεύδει τελικά να δώσει τη λύση. Ποιες οι σκέψεις σας πάνω σ’ αυτό;
Η λύση του Απόλλωνα έρχεται κατόπιν εορτής. Εγώ με τον τρόπο μου σχολιάζω αυτή τη λύση, δεν τη δέχομαι ανεπιφύλακτα. Άλλωστε βασίζομαι και στο πικρό και ειρωνικό σχόλιο του ίδιου του Ευριπίδη, σε σχέση με τον Απόλλωνα. Και, θα τολμούσα να προσθέσω, πως δεν είμαι λιγότερο επιφυλακτικός από εκείνον, απέναντι στους «από μηχανής Θεούς» της εποχής μας…
Ο Σλόμπονταν Ουνκόφσκι…
Είναι από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, με περισσότερες από εκατό σκηνοθεσίες στο ενεργητικό του. Είναι επίσης δάσκαλος υποκριτικής και σκηνοθεσίας στο Πανεπιστήμιο των Σκοπίων και επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής, ανάμεσα στα οποία το Χάρβαρντ και το Κέιμπριτζ, ενώ διετέλεσε και υπουργός Πολιτισμού της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας την περίοδο 1995-97. Στην Ελλάδα σκηνοθετεί για τρίτη φορά, μετά από πρόταση του ΚΘΒΕ: είχε επίσης παρουσιάσει την «Τέταρτη Αδελφή» και τον «Βασιλιά Λιρ», παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου.
Αριάν Μνουσκίν
Ελευθερία στους Κινέζους πολίτες
Μόνιμη φίλη του Φεστιβάλ Αθηνών, η σκηνοθέτρια του Θεάτρου του Ήλιου εντείνει τη δραστηριότητά της διεκδικώντας ελευθερίες για τους Κινέζους πολίτες που τις στερούνται. Το μήνυμα των Ολυμπιακών Αγώνων διαβάζεται ποικιλοτρόπως.
Από την Κατερίνα Οικονομάκου
Ο αθλητής έχει πάρει θέση στο βατήρα. Καθώς η κάμερα εστιάζει στο νεανικό πρόσωπο, ακολουθούμε το βλέμμα του: πολλά μετρά κάτω από τα πόδια του, στο πλάι της πισίνας, Κινέζοι αστυνομικοί προσπαθούν να απομακρύνουν έναν ηλικιωμένο συμπατριώτη τους. Ο άνδρας παλεύει να κρατήσει πάνω από το κεφάλι του ένα πλακάτ που γράφει «Ανθρώπινα δικαιώματα...» - το υπόλοιπο μήνυμα κρύβεται από τα σώματα των αστυνομικών. Με αυτή τη σκηνή ξεκινάει το βίντεο με τον τίτλο «Η πισίνα», που γύρισε και ανέβασε στο youtube η Αριάν Μνουσκίν. Είναι το ένα από τα τρία βίντεο με θέμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, μέσω των οποίων η Γαλλίδα σκηνοθέτρια θέλει να μεταφέρει το μήνυμα πως «δεν είναι πολύ αργά για να αντιδράσουμε». «Η πισίνα», «Το κουλουάρ» και «Το ζευγάρι» είναι παραγωγές του Θεάτρου του Ήλιου, για τη δημιουργία των οποίων η ομάδα της Μνουσκίν συνεργάστηκε με Κινέζους αντιφρονούντες, Θιβετιανούς πρόσφυγες, τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα και Γάλλους ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στις 18/7 στην εφημερίδα «Liberation», η Μνουσκίν εμφανίζεται βέβαιη πως η μόνη έντιμη στάση απέναντι στην κορυφαία αθλητική διοργάνωση που ξεκινάει πανηγυρικά στις 8/8, είναι το μποϊκοτάζ. Και το λιγότερο, λέει, που θα περίμενε από τον πρόεδρο της δημοκρατικής Γαλλίας ήταν να ανακοινώσει πως δεν θα παραστεί στην τελετή έναρξης.
«Ήταν πνευματικά ανέντιμο εκ μέρους του Νικολά Σαρκοζί να πει ότι δεν είναι σωστό να μποϊκοτάρουμε 1,2 δισεκατομμύρια Κινέζους πολίτες. Το μποϊκοτάζ δεν στρέφεται εναντίον του λαού, αλλά εναντίον των ηγετών του». Και στηλιτεύει την «ανεντιμότητα» του Σαρκοζί, αξιοποιώντας τα εργαλεία της: όποιος παρακολουθήσει το βίντεο με τον τίτλο «Το ζευγάρι», θα καταλάβει πως πρωταγωνιστές είναι ο Σαρκοζί και η Μπρούνι.
Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή διαβεβαιώνει τα διεθνή μέσα ενημέρωσης πως οι αθλητές θα είναι, φυσικά, ελεύθεροι να απαντήσουν όπως νομίζουν σε ερωτήσεις γύρω από την πολιτική, «με την προϋποθέση πως δεν θα κάνουν προπαγάνδα». Προπαγάνδα, όπως την εννοεί ποιος; Η κινεζική κυβέρνηση, για παράδειγμα;
«Κανείς δεν δικαιούται να ισχυριστεί πως θα προσέλθει αθώος σε αυτούς τους Ολυμπιακούς. Είτε πρόκειται για τουρίστα, αθλητή ή αρχηγό κράτους», υπενθυμίζει το αυτονόητο η σκηνοθέτρια. «Οι αθλητές είναι ενήλικοι πολίτες του κόσμου, άνθρωποι που δρουν κατά συνείδηση».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου