Ανατροπές; Όχι, προτάσεις, Editorial

Η φωνή στο τηλέφωνο ήταν λιγάκι ειρωνική. «Ε, έχετε πια συμβιβαστεί κι εσείς», μου είπε η παλιά φίλη, σχεδόν με λύπη. Προς στιγμήν τρόμαξα. Ώστε ήμασταν ασυμβίβαστοι αλλά τώρα πήγαμε με το σύστημα; Υπάρχουν λοιπόν συμπολίτες μας που φαντάζονται τους ανθρώπους του Φεστιβάλ με πύρινη ρομφαία, να κάνουν τη διαρκή τους επανάσταση απέναντι στο καταραμένο mainstream; Που φαντάζονται, έστω, ότι κρατούσαν ίσαμε πέρυσι τη ρομφαία, πριν τη βάλουν φέτος στο θηκάρι;

Προσπάθησα να δω τους συντελεστές του Φεστιβάλ Αγιώργηδες και Τσε Γκεβάρες και μ’ έπιασαν τα γέλια. Ούτε μούσι έχουν ούτε υπάρχει περίπτωση να πάρουν το βλοσυρό ύφος των οσίων στις αγιογραφίες. Μπορεί να είναι πηγμένοι στη δουλειά, σκοτισμένοι από τα dead lines, αγχωμένοι – αλλά κανένας και καμιά δεν βρίσκεται εκεί για να επιβάλει οτιδήποτε. Ευτυχώς, μάλιστα, η τελευταία επανάσταση στις παρυφές της Δύσης (όπου ανήκουμε) τελείωσε με το τέλος του Μάη του 1968 – και μας άφησε ένα μεγάλο απόθεμα ελευθερίας το οποίο μας εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα να είμαστε δημιουργικοί, ανατρεπτικοί, πρωτότυποι, αντισυμβατικοί, πνευματώδεις αλλά και ζωηροί, μοντέρνοι, χωρίς ό,τι είμαστε να αφορά κανέναν άλλον εκτός από τους οικείους μας. Κανένας και καμιά δεν οραματίζεται ανατροπή της καθεστηκυίας δομής, δεν χρειάζεται. Η σημερινή εποχή δεν χρειάζεται ανατροπές, χρειάζεται προτάσεις.

Το Ελληνικό Φεστιβάλ πέτυχε επειδή, ακριβώς, έχει τέτοιες προτάσεις.

***

Υπάρχουν λογιών κουλτούρες πάνω στις οποίες χτίζονται οι συλλογικές καλλιτεχνικές γιορτές όπως τα Φεστιβάλ. Η πιο διαδεδομένη στην Ελλάδα είναι εθνοκεντρική και τοπικής εμβέλειας. Μικρά events επιδοτούμενα από ένα σύστημα κεντρικής ή τοπικής εξουσίας, αναλόγως, το οποίο επιδιώκει και να τα ελέγχει. Αν το Ελληνικό Φεστιβάλ ήταν κάτι ανάλογο, δεν θα ήταν παρά ένα τυπικό άθροισμα εκδηλώσεων που στην καλύτερη περίπτωση θα ικανοποιούσε το ελίτ ακροατήριο που θα χρειαζόταν κλασάτες εκδηλώσεις για να ξεχωρίζει.

Αντίθετα, το Ελληνικό Φεστιβάλ, πριν από τρία χρόνια, βρέθηκε με αποφασιστικότητα στον αντίποδα αυτού του μοντέλου. Μετακλήθηκαν στη χώρα σχήματα και καλλιτέχνες με συγκροτημένες, επιτυχημένες καλλιτεχνικές προτάσεις και αναμείχθηκαν με το υπάρχον δυναμικό, στο οποίο αίφνης δόθηκε η δυνατότητα να συνομιλήσει και να συγκριθεί με εκφραστικούς τρόπους που μόνο αν ταξίδευε μπορούσε να συναντήσει κανείς. Δόθηκε η δυνατότητα της σύγκρισης. Και της όσμωσης. Η καλή επιρροή έφερε ήδη τα πρώτα της αποτελέσματα. Η Αντιγόνη του Λευτέρη Βογιατζή και το Πεθαίνω σα χώρα του Μιχαήλ Μαρμαρινού, αφού πρώτα λατρεύτηκαν στην Ελλάδα, ήδη εξάγονται. Ο Μαρμαρινός έχει πρεμιέρα σήμερα, 22 Μαΐου, στις Βρυξέλλες, στο KunstenFESTIVALdesArts, και συνεχίζει τη διαδρομή του στη Βιέννη, στη Βαρσοβία και στο Παρίσι. Η Αντιγόνη του Βογιατζή έχει προγραμματιστεί να ανεβεί στην Αβινιόν το επόμενο καλοκαίρι. Και ο Δημήτρης Παπαϊωάννου θα ταξιδέψει στο Πεκίνο – η Μήδεια (2) παίζεται στην ολυμπιακή πρωτεύουσα.

Το Ελληνικό Φεστιβάλ πέτυχε επειδή κατάφερε και αυτό: όχι μόνο έβαλε την Αθήνα στον παγκόσμιο χάρτη της τέχνης αλλά και συνέβαλε στο να γίνει το ελληνικό έργο εξαγώγιμο.

***

Αυτού του τύπου η πολιτική για ένα μεγάλο και στιβαρό Φεστιβάλ δεν χρειάζεται επαναστάτες. Χρειάζεται μανιακούς εργάτες της τέχνης, με βαθιά γνώση, διεθνή εμπειρία, επαφές με πρόσωπα και θεσμούς, κριτήριο, θάρρος, διάθεση διακινδύνευσης... Πρωτίστως χρειάζεται ελεύθερους ανθρώπους, που να μην υποτάσσουν τη σκέψη τους και τις επιλογές τους ούτε στα κλισέ του καλλιτεχνικού γίγνεσθαι ούτε στις πιέσεις που είναι μοιραίο να τους ασκηθούν – παντού ασκούνται πιέσεις, από πολιτικούς, από τον Τύπο, από φίλους και γνωστούς… Η κουλτούρα, βλέπετε, δεν είναι θερμοκήπιο, δεν είναι ένας προστατευμένος χώρος όπου καλλιεργούνται βεβαιότητες αλλά ένα άγριο τοπίο ιδεολογικών και αισθητικών, καμιά φορά και προσωπικών, συγκρούσεων.

Η επιτυχία ή μη θεσμών όπως το Φεστιβάλ κρίνεται από ό,τι παράγεται σε αυτό το ταραγμένο τοπίο. Γιατί η καλλιτεχνική παραγωγή δεν είναι μια απλή παραγωγή ωραίων ήχων, εικόνων, χορογραφιών, πρόζας. Το καλλιτεχνικό προϊόν δεν θα υπήρχε ερήμην της ζωής, όψεων αυτού που συμβαίνει, της ερμηνείας του. Το Ελληνικό Φεστιβάλ πέτυχε επειδή δεν προκατέλαβε την ερμηνεία του κόσμου. Αλλά ανοίχτηκε σ’ αυτόν.

Σε αυτό το Φεστιβάλ, στο ανοιχτό Φεστιβάλ της πρωτοπορίας, στο φεστιβάλ των συγκροτημένων προτάσεων, του καλλιτεχνικού διαλόγου και των ανοιχτών οριζόντων σας καλωσορίζουμε και φέτος. Καλό καλοκαίρι.

Ηλίας Κανέλλης