Σαμ Μέντες: Ένας Πορτογάλος για το αμερικανικό όνειρο

Ο άνθρωπος το ’χει. Αμέσως μετά το Πανεπιστήμιο σκηνοθετεί για το θέατρο τον Βυσσινόκηπο και σκίζει. Σε ηλικία που άλλοι πασχίζουν να βγουν ως πρωτοεμφανιζόμενοι (ή και πρωτοεξαφανιζόμενοι) στο θέαμα, εκείνος καθοδηγούσε τη Νικόλ Κίντμαν. Ο Σπίλμπεργκ του εμπιστεύτηκε τα λεφτά του και το σενάριο του American Beauty, γιατί πείστηκε από το πάθος και την προσήλωσή του, και βαρέθηκε να μετράει Όσκαρ. Ο άνθρωπος που σκηνοθετεί το πρώτο σαιξπηρικό έργο που θα παιχτεί ποτέ στην Επίδαυρο ξέρει ότι τα μυστικά της επιτυχίας είναι η προσήλωση, η καλλιέργεια, αλλά ‒πρωτίστως‒ το δημιουργικό πάθος.

Από τον Άκη Καπράνο


Ο Σαμ Μέντες γεννήθηκε το 1965 στην Αγγλία και αποφοίτησε από το Cambridge University. Ακούγεται πέρα ως πέρα Άγγλος, αλλά στην ουσία έχει καταγωγή από την Πορτογαλία. Παρ’ όλα αυτά, μεγάλωσε σε περιβάλλον που έτρεφε τη δίψα του για γνώση: ο πατέρας του ήταν πανεπιστημιακός και η μητέρα του συγγραφέας παιδικών βιβλίων.
Στο Πανεπιστήμιο αρχίζει τις θεατρικές παραγωγές και μετά την αποφοίτησή του ρίχνεται για τα καλά στο σανίδι. Τυχερός, βρίσκει εύκολα δουλειά στο θεατρικό φεστιβάλ του Τσίτσεστερ το 1987 και το 1988 σκηνοθετεί την Τζούντι Ντεντς στον Βυσσινόκηπο. Και όχι μόνον αυτό, αλλά θα κερδίσει και βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη για την ίδια δουλειά.
Ας κάνουμε μια παύση εδώ. Μιλάμε για έναν 23χρονο, σωστά; Τι θα μπορούσαμε να υποθέσουμε λοιπόν για τον κύριο Σαμ Μέντες, με βάση αυτά και μόνον αυτά που μάθαμε μέχρι τώρα; «Φάρδος» ή ιδιοφυΐα; Μάλλον και τα δύο, καθώς η επιτυχία του αυτή οδήγησε τον Μέντες το 1997 στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του φημισμένου Donmar Warehouse, όπου και θα σκηνοθετήσει την Νικόλ Κίντμαν στο Μπλε Δωμάτιο. Από κει ξεκινά και η αναγνώρισή του στο εξωτερικό. Θα ακολουθήσουν παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ και στο Γουέστ Εντ του Λονδίνου μέχρι το πρώτο του κινηματογραφικό παιχνίδισμα.
Όλα ξεκίνησαν με ένα τηλεφώνημα του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ένα σενάριο με τον τίτλο American Rose είχε φτάσει στα γραφεία της Dreamworks και κανείς δεν μπορούσε να σκεφτεί ένα καλό όνομα για να το «μεταφράσει» σε εικόνες κινηματογραφικές. Ο Μέντες παίρνει στα χέρια του το χειρόγραφο και μέσα σε χρόνο μηδέν σχεδιάζει ολόκληρη την ταινία σε storyboards. Ο Σπίλμπεργκ χάνει τη λαλιά του και προσλαμβάνει αμέσως τον άγγλο θεατράνθρωπο. Ο οποίος όμως, ξύπνιος καθώς είναι, συνθέτει ένα συνεργείο με τα μεγαλύτερα ονόματα και το φιλμ, που τώρα τιτλοφορείται American Beauty, γνωρίζει τεράστια επιτυχία: κερδίζει πέντε βραβεία Όσκαρ, συμπεριλαμβανομένων αυτών της καλύτερης ταινίας και της καλύτερης σκηνοθεσίας.
Επέστρεψε το 2002 με την ταινία Ο δρόμος της απώλειας, η οποία ήταν υποψήφια για έξι Όσκαρ, από τα οποία απέσπασε το Όσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας. Προσωπικά μιλώντας, αυτή η ταινία αποτελεί την καλύτερη στιγμή του στο σελιλόιντ. Ο Μέντες μοιάζει να προσπαθεί να ανασύρει από κάθε σεκάνς μια θρησκευτική διάσταση στα δρώμενα, με διάφορα «τεχνάσματα» (έντονοι συμβολισμοί, συζητήσεις για τον Παράδεισο και την Κόλαση, μονοπλάνα που απεικονίζουν αλληγορικές συγκρούσεις αξιών), δίνοντας έτσι ιδιαίτερη βαρύτητα σε ένα σενάριο το οποίο στα χέρια κάποιου άλλου θα καταντούσε μια απλή ιστορία εκδίκησης. Φυσικά συνεπικουρείται από την εξαίρετη, σχεδόν σέπια, σινεμασκόπ φωτογραφία , αλλά και από τις σπουδαίες ερμηνείες όλων των συντελεστών της, με επικεφαλής τον Τομ Χανκς. Έναν Χανκς που εδώ «αμαυρώνει» την εικόνα του «good guy» που έχει χτίσει από χρόνια, όντας στο «κοστούμι» ενός εξαιρετικά αμφιλεγόμενου χαρακτήρα που σκοτώνει πρώτα για να ζήσει και μετά για να εκδικηθεί.
Το 2005 σκηνοθέτησε το πολεμικό δράμα Σύρριζα, μαύρη κωμωδία για τον πόλεμο στο Ιράκ. Αγγλικός τίτλος: Jarhead, σύνθετο παρατσούκλι από τις λέξεις jar (βάζο) και head (κεφάλι). Ο Μέντες ξεκινά από το... χαριτωμένο κούρεμα των στρατιωτών και καταλήγει στην κυριολεκτική του σημασία. Όπου ο απλός άνθρωπος μετατρέπεται σε πολεμική μηχανή, έτοιμος να υιοθετήσει τις πλέον επιθετικές ιδεολογίες για να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα (σκεφτείτε ότι ο Πόλεμος στον Κόλπο συνεχίζεται εδώ και είκοσι χρόνια, έστω αλλάζοντας μορφές, ξεπερνώντας και αυτόν του Βιετνάμ). Το κεφάλι, άδειο πλέον δοχείο, στο οποίο χωρά αδιαμαρτύρητα το απόρριμμα της αρεσκείας σας. Μεταστροφή για τον σκηνοθέτη σε επίπεδο αισθητικής και περιεχομένου. Γιατί αν στο American Beauty και στον Δρόμο της απώλειας οι ήρωες κινούνται από το σκοτάδι στο φως, εδώ ο πανέξυπνος κινηματογραφιστής παρακολουθεί λεπτομερώς την αντίστροφη σταδιακή μετεξέλιξη.
Με τον Δρόμο της Επανάστασης ο Μέντες θα ολοκληρώσει την πιο πικρή του ταινία, ενώ θα συνεργαστεί για πρώτη φορά με τη σύζυγό του, την πανέμορφη και ταλαντούχα Κέιτ Ουίνσλετ. Υποψήφια για τρία Όσκαρ, και με τον Λεονάρντο Ντι Κάπριο στον πρώτο ρόλο, η ταινία θα φορτίσει τόσο τον σκηνοθέτη της που σχεδόν αμέσως μετά θα σκηνοθετήσει μιαν άλλη, μικρή, και ιδιαιτέρως τρυφερή ρομαντική κομεντί ονόματι Πάμε όπου θες, λες για να γιατρευτεί από τη μαυρίλα της προηγούμενης δουλειάς του. Το 2010 λένε ότι θα επιστρέψει με το Middlemarch. Ποτέ όμως δεν μπορείς να ξέρεις τι θα κατεβάσει το κεφάλι του μέχρι τότε...