ΑΝΤΙΦεΣΤΙΒΑλ

Όταν καταλαμβάνεται ένα θέατρο

Aπό τον Πάσχο Mανδραβέλη*

Kάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι η εισβολή των «επαναστατημένων» στο Από Μηχανής Θέατρο του Κεραμεικού είχε μια πολύ καλή δικαιολογία. Για την ακρίβεια, οι εισβολείς την ανέφεραν. Διέκοψαν την παράσταση «Το κίτρινο Σκυλί» (που είχε ως θέμα τη δολοφονική απόπειρα κατά της κ. Κούνεβα) και προπηλάκισαν τον συγγραφέα κ. Μισέλ Φάις, διότι περιέπεσε στο αμάρτημα να μην περιγράψει επαρκώς στο έργο του τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που κατέληξαν στην αποτρόπαια πράξη κατά της συνδικαλίστριας.

Η προκήρυξη των «επαναστατημένων» είχε το πνεύμα και το γράμμα αντίστοιχων κειμένων μετά τα νεοδεκεμβριανά: «Στο θεατρικό έργο –έγραψαν– η Κωνσταντίνα Κούνεβα αποκόβεται από την καθημερινότητά της, από τον αγώνα της, από την κοινωνική της τάξη και τα βιώματά της, από τον κόσμο της... Περιφρονούν και απαξιώνουν τον κόσμο της, που θέλουν να παραμείνει αόρατος».

Δεν ξέρουμε αν και κατά πόσο το έργο που βίαια διακόπηκε τα κάνει όλα αυτά, αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε ότι τα κάνει, είναι αυτός λόγος βίαιης διακοπής του; Μπορεί η απάντηση στον λόγο –έστω τον κακό λόγο– να είναι η βίαιη αντίδραση ή απαιτείται αντίθετος λόγος που να τον ακυρώνει;

Στην Ελλάδα η βία διαχύθηκε πρώτα στον λόγο και μετά στους δρόμους. Κάθε κακό ή κάθε θεωρούμενο κακό χαρακτηρίζεται βία. Οι αγορές θεωρούνται «βία σε βάρος των αδύναμων», τα αυτοκίνητα «βιάζουν την καθημερινή μας ζωή», τα σχολεία «βιάζουν τον ψυχισμό των παιδιών», οι καθηγητές «βιάζουν τα όνειρα των νέων» κ.λπ. Όταν η έννοια της βίας γίνει καθημερινή καραμέλα, τότε αρχίζει η δικαιολόγηση της πραγματικής βίας. Όταν εμπεδωθεί η άποψη ότι η αγορά είναι βία, τότε πολλοί και δη κάποιοι νέοι θα πιστέψουν ότι το κάψιμο των καταστημάτων είναι αυτοάμυνα. Όταν ο λόγος θεωρηθεί «βίαιος», τότε η βίαιη διακοπή του (είτε με σύλληψη είτε με γιαούρτωμα είτε με προπηλακισμό και χειροδικία) λογίζεται νόμιμη.

«Συμβολική βία» δεν υπάρχει. Ο όρος είναι κλασικό οξύμωρο. Ο συμβολισμός, όσο ακραίος και αν θεωρηθεί (π.χ. το κάψιμο μιας σημαίας), δεν έχει φυσικά αποτελέσματα στους άλλους. Απλώς μεταδίδει το μήνυμα της απαρέσκειας κά ποιου στο εθνικό σύμβολο ή στην έννοια του έθνους. Αντιθέτως, η βίαιη πράξη, ακόμη και η πλέον ήπια, γίνεται στη σφαίρα του πραγματικού. Το γιαούρτωμα κάποιου, η παρεμπόδιση μιας θεατρικής παράστασης, η κατάληψη ενός δημόσιου χώρου έχει πραγματικά αποτελέσματα στη ζωή των άλλων. Παραβιάζει πραγματικά δικαιώματα και δεν είναι ένας απλός συμβολισμός.

Από την άλλη, το κρέμασμα ενός πανό στην Ακρόπολη είναι μεν παράνομη πράξη –διότι αυτό πιστεύει και νομοθέτησε η πλειοψηφία–, αλλά δεν αποτελεί βίαιη πράξη. Η κατάληψη ενός δημόσιου κτιρίου παρεμποδίζει την πρόσβαση κάποιων πολιτών σ’ αυτό και είναι βίαιη πράξη, άσχετα αν κάποιοι τη βαφτίζουν συμβολική. Εξάλλου, σε ένα δημοκρατικό καθεστώς υπάρχουν εκατομμύρια τρόποι συμβολισμού που δεν παραβιάζουν τα δικαιώματα των άλλων.

Το θέμα της βίας σε μια κοινωνία είναι μεγάλο και βαθύ και έχει πολλές πτυχές. Τα τελευταία χρόνια όμως έγινε και εξαιρετικά θολό. Υπήρξε μια υπερβολή στον μεταφορικό λόγο, υπερβολή που σιγά σιγά γίνεται πεποίθηση και αυτή η πεποίθηση μετατρέπεται σε δικαιολόγηση και κίνητρο για όλο και πιο βίαιες πράξεις. Η νόμιμη βία της δημοκρατίας εξισώνεται με την παράνομη βία των έκνομων και δικτατόρων, οι συμβολισμοί στροβιλίζονται μαζί με τους προπηλακισμούς, οι καταλήψεις με το δικαίωμα έκφρασης και στο τέλος καταλήγουμε σε έναν εννοιολογικό χυλό που δυστυχώς έχει όλο και χειρότερα αποτελέσματα.

* Ο Πάσχος Μανδραβέλης είναι αρθρογράφος στην Καθημερινή