Μη φοβάστε τον Ξενάκη. Οι μουσικές του Τζορτζ Αντχάιλ είναι οι μουσικές μιας αβανγκάρντ ιδιοφυΐας τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ο Τζορτζ Κραμπ είναι ένας συνθέτης που, αν κατανοήσει κανείς το ιδίωμά του, μπορεί να οδηγηθεί στη μέθεξη. Και όχι, ο Θόδωρος Αντωνίου δεν γράφει μουσική που δεν μπορούν να την καταλάβουν όσοι θα την ακούσουν. Ο μαέστρος και η σοπράνο Αγγελική Καθαρίου μας εισάγουν σε έναν θαυμαστό κόσμο διεκδικώντας τη μύησή μας.
Από τον Αντώνη Σακελλάρη
Λίγες μέρες πριν τη συναυλία του Ελληνικού Συγκροτήματος Σύγχρονης Μουσικής με τη συνοδεία του συνόλου κρουστών ΤΥΠΑΝΑ στο Μέγαρο Μουσικής, συναντηθήκαμε με το μαέστρο Θόδωρο Αντωνίου και τη μέτζο σοπράνο Αγγελική Καθαρίου στο σπίτι του πρώτου. Ήπιαμε εξαιρετικό καφέ, ειδική παραγγελία από τη Νέα Υόρκη για τον Θόδωρο Αντωνίου, μιλήσαμε ως και για τη στιχουργική των σκυλάδικων της εθνικής και για την απαξίωση των μουσικών συνόλων από την ελληνική πολιτεία (κουβέντες που, τελικά, δεν χώρεσαν στο πολύ ειδικό τμήμα της συζήτησης που ακολουθεί). Α, παρεμπιπτόντως μας είπαν και μερικά εξαιρετικά ενδιαφέροντα πράγματα για την παράσταση που ετοιμάζουν.
Μιλήστε μου για τη συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής την επόμενη εβδομάδα. Πώς επιλέξατε τα έργα που θα παρουσιάσετε;
Καταρχάς, αυτή είναι μια από τις δέκα περίπου προτάσεις που είχα κάνει στο Φεστιβάλ. Για τέσσερις - πέντε από αυτές ο διευθυντής του Φεστιβάλ μου είπε ότι τον ενδιαφέρουν άμεσα. Λόγω των χώρων και των ημερομηνιών καταλήξαμε σε μία, η οποία θα περιλαμβάνει έργα τα οποία την καθιστούν την πιο δύσκολη αλλά και πιο ενδιαφέρουσα επιλογή από τις δέκα. Το καθένα από τα έργα που θα παιχτούν είναι ένας σταθμός για τη σύγχρονη μουσική, για τη μουσική του 20ού αιώνα. Το πρώτο από αυτά είναι το «Ballet Mecanique» του Τζορτζ Αντχάιλ (George Antheil, 1900-1959). Ο Aντχάιλ ήταν μια καταπληκτική, μοναδική προσωπικότης… Ήταν ένα παιδί-θαύμα, που από πολύ μικρή ηλικία άρχισαν να παίζονται έργα του από τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης. Τη δεκαετία του 1920, βρέθηκε στο Παρίσι όπου και συνέθεσε το έργο του που ενορχηστρώσαμε και θα παρουσιάσουμε εμείς… Το ωραίο ήταν ότι εκεί συγκατοικούσε με έναν Γάλλο μεταπτυχιακό φοιτητή που σπούδαζε βιοχημεία, με την οποία ασχολήθηκε ερασιτεχνικώς και ο ίδιος και, καθώς ήταν ένα εξαιρετικό μυαλό, έφτασε να βοηθά τη Γαλλική Αστυνομία στη διαλεύκανση διαφόρων ανεξιχνίαστων εγκλημάτων, με αποτέλεσμα να τιμηθεί με τον τίτλο του ισόβιου μέλους της Γαλλικής Αστυνομίας. Το έργο του λοιπόν αυτό έχει γραφτεί για 16 πιανόλες και 10 κρουστούς και περιλαμβάνει ακόμα και ήχους από προπέλες, ανεμιστήρες, ηλεκτρικά κουδούνια και πολλά ακόμα που προσιδιάζουν στον τίτλο mecanique.
Ο αβανγκάρντ σύζυγος
της Χέντι Λαμάρ!
Δηλαδή θα έχετε 16 πιάνα στη σκηνή του Μεγάρου;
Όχι. Η βερσιόν που θα παρουσιάσουμε είναι για τέσσερα πιάνα και κρουστά, οι δε ήχοι από προπέλες και τα λοιπά θα είναι από προηχογραφημένα samples. Όλο το έργο δε είναι ένα μοναδικό tour de force, που με την ταχύτητα και τον όγκο του σε συναρπάζει…Γράφτηκε για ένα πειραματικό φιλμ του Λεζέ, με το οποίο μόλις πρόσφατα μπόρεσαν να το συνδυάσουν. Ο Aντχάιλ είχε γράψει μουσική για πολλά φιλμ του βωβού, ενώ είχε και εξαιρετική σχέση με τον κόσμο του Χόλιγουντ… Μάλιστα ήταν παντρεμένος με τη Χέντι Λαμάρ, με την οποία κέρδισαν ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για την εφεύρεση της συσκευής εναλλασσόμενων συχνοτήτων, που χρησιμοποίησε το αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό στις τηλεκατευθυνόμενες τορπίλες κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο!
Ουάου! Τι ιστορία!.. Και τα υπόλοιπα έργα που παρουσιάζετε;
Το δεύτερο έργο είναι δικό μου… Δεν κατατάσσω βέβαια τον εαυτό μου ανάμεσα σε αυτούς που έχουν συνθέσει έργα-σταθμούς για τη σύγχρονη μουσική. Τέλος πάντων, είναι το Κονσερτίνο για κοντραμπάσο και κρουστά, μια βερσιόν του έργου μου που είχε γραφτεί αρχικά για κοντραμπάσο και ορχήστρα. Είχε γραφτεί για τον Εντ Μπάρκερ, έναν κορυφαίο σολίστα, αλλά εδώ θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά σε αυτή την εκδοχή… Ήθελα να εκμεταλλευτώ τη μοναδική ευκαιρία να χρησιμοποιήσω το καταπληκτικό ensemble κρουστών του Δημήτρη Δεσύλλα και τον εξαιρετικό σολίστα του κοντραμπάσου, τον Άγγελο Ρεπαπή.
Ένα έργο που είναι αδύνατον
να παιχτεί!
Το τρίτο έργο είναι τα «Εόντα» του Ιάννη Ξενάκη, το οποίο συνέθεσε και υπολόγισε με τη βοήθεια του πρωτόλειου υπολογιστή της IBM, στην Πλας Βαντόμ στο Παρίσι, τη δεκαετία του 1960. Η εξαιρετική ιδιαιτερότητα του έργου αυτού είναι η μοναδική δυσκολία να αποδοθούν οι συγχορδίες της εισαγωγής. Θα πίστευε κανείς ότι αυτό είναι κάτι που μόνο ένα κομπιούτερ μπορεί να το κάνει. Να χτυπάς δηλαδή τα πλήκτρα και η κάθε νότα να έχει άλλη δυναμική… Το έργο αυτό είχε πρωτοπαρουσιαστεί στο Ηρώδειο από τον Χατζιδάκι το 1964 με την πειραματική ορχήστρα και σολίστα έναν «αίλουρο», τον Ιάπωνα Γιούτζι Τακαχάσι, στο οποίο βέβαια ο Ξενάκης δεν μπορούσε να παραβρεθεί (είναι γνωστό ότι λόγω της δράσης του στα γεγονότα του Εμφυλίου ήταν καταδικασμένος σε θάνατο, αν ερχόταν στην Ελλάδα θα τον συνελάμβαναν). Η δυσκολία για τον Μάνο ήταν να προλάβει να βρει το σημείο να βάλει τα πνευστά. Στις πρόβες, μετά από δυο τρεις αποτυχημένες προσπάθειες, χαμογέλασε αμήχανα στον Τακαχάσι, ο οποίος του ανταπέδωσε το χαμόγελο και του είπε στα γαλλικά: «μην ανησυχείτε μαέστρο, ακόμα και ο Πιερ Μπουλέζ δεν θα μπορούσε να με προλάβει». Μόνο τότε ο Μάνος αναθάρρησε… Στην παράσταση είχαν προσέλθει μέλη της βασιλικής οικογένειας, ο Ελύτης, ο Γκάτσος, ο Σεφέρης, η Παξινού, μιλάμε για φοβερές προσωπικότητες, οι οποίοι κάποια στιγμή μιλούσαν, ενώ είχε ξεκινήσει η παράσταση, οπότε ο Μάνος γυρνάει και τους λέει: «Σας παρακαλώ, μη μιλάτε γιατί θα μπερδευτώ…» Όταν ο Ροστροπόβιτς διάβασε τις παρτιτούρες είπε πως, αν ένας πιανίστας μπορεί να αποδώσει αυτά που είναι γραμμένα, τότε πρόκειται για μοναδικό θαύμα της φύσης. Άρα, καταλαβαίνετε ότι τα «Εόντα» ίσως μπορούν να καταταχτούν στα έργα που αδύνατον να παιχτούν. Αλλά ο Ερμής Θεοδωράκης είναι ένας εκπληκτικός σολίστας, που είναι ο ίδιος ο Ξενάκης τον είχε χαρακτηρίσει τον ιδανικό ερμηνευτή των έργων του, λόγω των απίστευτων δυνατοτήτων του, εγκεφαλικών και ερμηνευτικών.
Το τελευταίο έργο είναι το «Ancient voices of children» του Τζορτζ Κραμπ, το οποίο θα ερμηνεύσει η Αγγελική. Ο Κραμπ είναι ο κατεξοχήν εκπρόσωπος του μεταμοντέρνου, καθώς εντάσσει στο έργο του στοιχεία από πολλούς πολιτισμούς, όπως τον μεσογειακό, τον ιαπωνικό (μέσω της τεχνικής των ερμηνευτών του θεάτρου Καμπούκι), τον σύγχρονο Δυτικό, βάζει μέσα του πιάνο… Τρομερές καινοτομίες που ξεπερνούν τη δυτική σκέψη και οδηγούν σε ένα αισθητικό conflict, πολύ πιο ουσιαστικό και ευρύ από αυτό των «εκλεκτικών» Σοστακόβιτς, Ντεμπισί και τα λοιπά. Και αυτό το έργο του Κραμπ είναι σε ποίηση του Λόρκα και χαρακτηρίζεται από την εξαιρετική δραματικότητα και την ανάγκη της υπέρβασης των εκφραστικών μέσων.
Η διαστροφή του σνομπισμού
Θέλω να μου εξηγήσετε, κύριε Αντωνίου, όταν συνθέτετε κάποιο έργο, έχετε στο μυαλό σας συγκεκριμένους μουσικούς; Και αν ναι, προσαρμόζετε τη μορφή και τα χαρακτηριστικά του έργου σας στις ιδιότητες και τις ικανότητες των μουσικών αυτών;
Βεβαίως. Έχω ακούσει απίθανα πράγματα από συναδέλφους. Εγώ, λέει, έχω γράψει ένα έργο που δεν μπορεί να το πει κανένας! Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω αυτή τη διαστροφή. Εγώ βάζω τον εαυτό μου στη θέση του εκτελεστή. Αν θα μπορέσω να παράσχω την ευκαιρία στον ερμηνευτή να δείξει τις δυνατότητές του. Την ώρα που γράφω ενδιαφέρομαι για αυτόν στον οποίο απευθύνομαι και ο οποίος θα κληθεί να μεταχειριστεί το έργο μου.
Επομένως, θα λέγαμε ότι η σύνθεση για σας δεν είναι μια τόσο μοναχική διαδικασία, αλλά χαρακτηρίζεται από μια ενδόμυχη διαλεκτικότητα.
Σίγουρα. Είναι μια διάθεση επικοινωνίας μέσω της μουσικής. Η ανθρώπινη επικοινωνία είναι η ουσία. Αυτό που μετράει είναι το πόσο θέλεις να δώσεις τον καλύτερο σου εαυτό σε έναν εκτελεστή, ώστε να μπορέσει και ο εκτελεστής να δείξει ποιος είναι.
Άρα σχεδόν πάντα έχετε κάποιον στο μυαλό σας όταν συνθέτετε;
Ναι. Από τα 400 τόσα έργα που έχω γράψει, τα περισσότερα τα έχω γράψει για ειδικές αιτίες. Μετά από παραγγελίες, για συγκεκριμένες περιστάσεις, όπως για τους Ολυμπιακούς του Μονάχου, το 1972, όταν έγραψα την Καντάτα και την παρουσίασα με τον Σπύρο Σακκά και τη νεαρή τότε Αγνή Μπάλτσα, για τις μεγαλύτερες συμφωνικές ορχήστρες και τους σπουδαιότερους μουσικούς της εποχής μας. Ανάμεσα σε αυτές θα ξεχώριζα ίσως τη συνεργασία μου με τον τουμπίστα Γιάννη Ζουγανέλη.
Τα έργα που μας αφορούν
Πιστεύετε ότι η παράσταση αφορά ένα ειδικό, «ψαγμένο» κοινό, ή απευθύνεται σε όλους; Θα μπορούσε, π.χ., αντί για το Μέγαρο, να παρουσιαστεί σε μια πλατεία ή σε ένα πάρκο, όπου το κοινό θα ήταν ετερόκλητο και πιθανότατα ξένο ως προς τις συγκεκριμένες μουσικές;
Όχι. Πιστεύω ότι το καθένα από αυτά τα έργα έχει να δώσει κάτι διαφορετικό που απευθύνεται σε κάθε ακροατή με έναν ξεχωριστό τρόπο, κάνοντας τελικά την παράσταση να απευθύνεται σε όλους. Το έργο του Aντχάιλ σε εντυπωσιάζει, το έργο του Ξενάκη σε ξενίζει στην αρχή αλλά σε αιχμαλωτίζει όταν αντιληφθείς τον τρόπο σκέψης του και τη βαθιά φιλοσοφημένη προσέγγισή του στη διαδικασία της σύνθεσης. Τέλος, το έργο του Κραμπ είναι αυτό με το οποίο το ευρύ κοινό θα ανακαλύψει πιο εύκολα τη συγγένεια με τα θέματα που πραγματεύεται, θα βιώσει αυτό που λέμε μέθεξη. Όλοι δηλαδή θα βρουν πράματα που τους αφορούν. Ο καθένας θα επικοινωνήσει με το έργο με διαφορετικό τρόπο. Μπορεί ο Ξενάκης να απευθύνεται στους super intellectuals, αλλά ο Κραμπ, π.χ., θα επικοινωνήσει με όλο το φάσμα του κοινού.
Αγγελική Καθαρίου
Η μουσική του Κραμπ και ο Λόρκα
Το έργο αυτό το παρουσιάσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με το μαέστρο το 1998, στην ίδια αίθουσα, παρουσία του Τζορτζ Κραμπ, ο οποίος μετά την παράσταση μας μίλησε με πολύ συγκινητικά λόγια. Στο έργο του αυτό είναι ευδιάκριτη η «εκλεκτική συγγένεια» του Κραμπ με το ποιητικό σύμπαν του Λόρκα. Μιλάει για πολύ έντονα πράγματα, για τη γέννηση, για το θάνατο, για βαθιά γήινα συναισθήματα, για τη μυρωδιά της γης…Ως περφόρμερ, αυτό που θέλω να παρατηρήσω είναι ότι πρόκειται για ωραία, «μεγάλη» μουσική, και μια τεράστια πρόκληση για όσους βρίσκονται επί σκηνής, καθώς ο Κραμπ θέλει να συνδυάσει, μέσω της υπέρβασης, τη μουσική και την πρόζα. Έχει έντονα στοιχεία θεατρικότητας. Ο τραγουδιστής δεν τραγουδάει μόνο, αλλά ερμηνεύει, χρησιμοποιεί την declamation, τα extra vocal effects, τους βοκαλισμούς μέσα στο πιάνο. Οι μουσικοί επίσης μιλάνε σε πολλά σημεία, καλύτερα αρθρώνουν λόγο. Αυτό που πρέπει να φτάσει στο κοινό είναι το duende, που διαπνέει το έργο του Λόρκα και του Kραμπ, εκείνη η χθόνια σκοτεινή δύναμη της γης που είναι χαρακτηριστικό της νοτιο-ισπανικής ψυχής, αυτό που όλοι νιώθουμε να μας φυλακίζει και μας κάνει να παλλόμαστε, αλλά ποτέ κανένας φιλόσοφος δεν μπόρεσε να εξηγήσει… Μιλώ γι’ αυτή την αίσθηση της τελετουργίας, του ritual…
Τζορτζ Αντχάιλ
Ο Τζορτζ Αντχάιλ (1900-1959), γιος λουθηρανών Γερμανών μεταναστών στην Αμερική, ήταν ιδιοφυής μουσικός με μυαλό ξυράφι, έμφυτη ροπή προς τα μαθηματικά, τρελές ιδέες και πολύ ενδιαφέρουσες «κακές» παρέες – στον κύκλο του συγκαταλέγονταν πρόσωπα όπως ο Στέρνμπεργκ ή ο Ερνστ Μπλοχ. Όταν, το 1923, βρέθηκε στο Παρίσι, έκανε καινούριες συντροφιές, απαραιτήτως με πρόσωπα της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας: Ιγκόρ Στραβίνσκι, Τζέιμς Τζόις, Έρνεστ Χεμινγκγουέι, αλλά και Μαν Ρέι, Έζρα Πάουντ, Φερνάν Λεζέρ. Γυναίκες, χρυσή μποεμία και μουσικές φουτουριστικές αναζητήσεις, αυτό ήταν η ζωή του για πάρα πολλά χρόνια. Από το Κάρνεγκι Χολ στο σινεμά, από την περιβόητη σύνθεσή του του 1924 «Ballet Mécanique μέχρι τις μουσικές που έγραφε για την τηλεόραση του CBS, o Αντχάιλ ήταν το πρότυπο του πυρετώδους δημιουργού. Στη Νέα Υόρκη τον έλεγαν «κακό παιδί». Ιδιοφυής μουσικός και σκανδαλωδώς ανήσυχος για τα πάντα, κακό παιδί παρέμεινε μέχρι το τέλος, τον ξαφνικό θάνατό του από ανακοπή. Έλα όμως που μόνο τα κακά παιδιά (συνήθως) έχουν ενδιαφέρον...
Info
Παίζουν το Ελληνικό Συγκρότημα Σύγχρονης Μουσικής υπό την διεύθυνση του Θόδωρου Αντωνίου και το σύνολο κρουστών οργάνων ΤΥΠΑΝΑ υπό την διεύθυνση του Δημήτρη Δεσύλλα. .
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
(Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος)
24 Ιουνίου 2008
Γιώργος Δεμερτζής
(βιολιστής στο Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου