Ο Τόμας Όστερμαϊερ, καλλιτεχνικός διευθυντής της βερολινέζικης Schaubuehne, έρχεται για δεύτερη φορά μέσα σε τρία χρόνια στην Αθήνα με μια «πειραγμένη» «Λυσσασμένη γάτα» και έναν αινιγματικό «Άμλετ» που θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Πειραιώς 260. Στη συνομιλία που είχαμε μαζί του, επιβεβαιώνει τον χαρακτήρα του αγύριστου κεφαλιού που του προσάπτουν – αλλά φυσικά έχει τις δικαιολογίες του.
Από τη Νίκη Ορφανού
Με το… τσιγκέλι βγάζει κανείς δυο λόγια από τον σκηνοθέτη, και διευθυντή της Σαουμπίνε, Τόμας Όστερμαϊερ, για το τι ακριβώς μαγειρεύει με τον «Άμλετ», φετινή παραγγελία του Ελληνικού Φεστιβάλ. Το σίγουρο είναι ότι ο κάθετος στις απόψεις του Γερμανός δεν συνηθίζει να ελίσσεται όταν είναι να κάνει θέατρο, αδιαφορώντας μάλιστα παντελώς για τις τυχόν αρνητικές αντιδράσεις. «Είναι στη φύση του θεάτρου να σπέρνει διχογνωμίες», λέει, «όπως και το να σοκάρει, να προκαλεί, να ξεγυμνώνει το κοινό από την υποκρισία του, να φανερώνει μέσα από το παιχνίδι, όπως γίνεται και στον Άμλετ, το δολοφόνο…» Παιχνίδι «ξεμπροστιάσματος» είναι και η «Λυσσασμένη γάτα» του Τένεσι Γουίλιαμς, περσινή σκηνοθεσία του Όστερμαϊερ. Μόνο που σ’ αυτήν, η αποκάλυψη της αλήθειας προσπερνά το τραγικό, μετατρέπεται σε κακό αστείο, σε μια φάρσα στην οποία οι… δολοφόνοι είναι οπλισμένοι με τρίπατες τούρτες γεμάτες σαντιγί και τόνους άγευστου ποπ κορν (που ευτυχώς για μας, θα καταλήξει στα κεφάλια των επί της σκηνής και μόνο…). Όσο για τον «Άμλετ», που κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στην Αθήνα στις 7 Ιουλίου, εντέλει καταφέραμε να συλλέξουμε κάποιες πληροφορίες γι’ αυτήν, τις οποίες σας παραθέτουμε σε ένθετη στήλη.
Με τον Τόμας Όστερμαϊερ είχαμε τη συνομιλία που ακολουθεί:
Το ότι ο «Άμλετ» θα παρουσιαστεί σε παγκόσμια πρώτη εδώ στην Αθήνα, σε μη γερμανόφωνο κοινό, επέδρασε στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίσατε το έργο;
Όχι, καθόλου. Παλιότερα ίσως να μ’ επηρέαζε, ίσως να προσπαθούσα να δώσω έμφαση στο οπτικό μέρος και όχι στην πρόζα, για να μη βλέπω το κοινό να έχει καρφωμένα τα μάτια του όλη την ώρα στις οθόνες με τη μετάφραση! Τώρα όμως δεν δίνω σημασία σε τέτοιες λεπτομέρειες. Προτιμώ να παρουσιάσω τη δική μου, «τοπική» ματιά πάνω στο έργο, με όποιες δυσκολίες – άλλωστε υποθέτω ότι γι’ αυτό με προσκάλεσε το Ελληνικό Φεστιβάλ. Αυτή η «τοπική» ματιά είναι που κάνει το θέατρο να αξίζει. Το «άλλο» θέατρο, εκείνο της παγκοσμιοποιημένης αισθητικής που βρίσκεις παντού, δεν μου λέει τίποτα.
Για ποιο λόγο επιλέξατε να παρουσιάσετε Άμλετ; Θεωρείτε ότι έχετε να πείτε κάτι καινούργιο;
Για να πω την αλήθεια, ναι, έτσι νομίζω. Έχω κάτι καινούριο να πω. Αλλά δεν ξέρω αν πρέπει να σας το πω, γιατί θα είναι σαν να ερμηνεύω ο ίδιος τη δουλειά μου. Αυτό είναι κάτι που εσείς πρέπει να κάνετε, οι δημοσιογράφοι και το κοινό. Δεν μπορώ να σας πω τι έχω να πω, μπορώ μόνο να σας το δείξω. Θα σας φανερώσω, αφού με κεντρίζετε, ότι μ’ ενδιαφέρει κυρίως το θέμα της τρέλας. Όλοι παίζουμε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τον τρελό. Τι γίνεται όμως όταν το πολυπαίζεις τρελός; Τι γίνεται όταν το παρακάνεις; Όταν απορροφάσαι από το ίδιο σου το παιχνίδι; Όταν κρύβεις πίσω του τα πραγματικά σου κίνητρα;
Υπάρχει κίνδυνος ν’ απορροφηθείς από το ίδιο σου το παιχνίδι;
Δεν υπάρχει; Στον Άμλετ, το να παίζεις κάποιο ρόλο, ιδίως μάλιστα αυτόν του τρελού, είναι ο μόνος τρόπος να αποκαλύψεις την αλήθεια… Έτσι είναι, αν και αυτό δεν ισχύει μόνο για τον Άμλετ. Είναι βαθιά ριζωμένη μέσα μας η πεποίθηση ότι υποκρινόμενοι θα μάθουμε την αλήθεια. Ωραίο παιχνίδι, να δούμε ποιου η μάσκα θα πέσει πρώτη. Το ίδιο το θέατρο είναι ένα παιχνίδι που αποσκοπεί στο να καταλάβεις το τι είναι σωστό και τι λάθος, σ’ έναν κόσμο όπου κανείς πια δεν φαίνεται να ξέρει.
«Οι ηθοποιοί είναι
καθρέφτης της ζωής»
Μπορούμε να πούμε ότι το θέατρο λειτουργεί σαν καθρέφτης για το κοινό, ότι του βγάζει στην επιφάνεια το αληθινό του πρόσωπο;
Όπως λέει και ο Σαίξπηρ, οι ηθοποιοί πρέπει να γίνουν ο καθρέφτης της αληθινής ζωής. Αυτός είναι ο πιο σημαντικός ρόλος του θεάτρου. Όχι το να πουν στον κόσμο τι να πιστεύει, αλλά να τον καθρεφτίσουν. Να τον κάνουν να αντιμετωπίσει τα μούτρα του. Είναι ενοχλητικό, ναι, δημιουργεί πρόβλημα, μπορεί να είναι ακόμα και σοκαριστικό. Αλλά μόνο έτσι θα αποκαλύψεις τον δολοφόνο – είτε κρύβεται μέσα σου, είτε μέσα στον διπλανό σου.
Ο Σαίξπηρ βέβαια (και έχει συχνά κατηγορηθεί γι’ αυτό) αποκαλύπτει μέσα από το έργο του τα δικά του κλισέ, τα οποία εκπροσωπούνται με τους δυο Εβραίους χαρακτήρες του έργου. Εσείς τους αντιμετωπίζετε διαφορετικά;
Και ναι και όχι. Τους έχω αλλάξει ονόματα, γιατί η καταγωγή τους δεν πρέπει να έχει σημασία για κανέναν. Στη δική μου εκδοχή δεν υπάρχουν τέτοια κλισέ. Αυτό που θέλω να δείξω είναι ότι δεν είναι κακοί χαρακτήρες, ότι στ’ αλήθεια θέλουν να βοηθήσουν τον Άμλετ. Είναι καλοί φίλοι, ενδιαφέρονται γι’ αυτόν, η πρόθεσή τους είναι τίμια. Άλλο που μετά χειραγωγούνται από τον βασιλιά Η εξουσία είναι που χειραγωγεί…
Για λόγους πολιτικής ορθότητας, δηλαδή, τους αλλάξατε τα ονόματα, συνεπώς και την καταγωγή;
Με ενδιαφέρει η πολιτική ορθότητα, φυσικά. Αλλά τι είναι πολιτική ορθότητα; Ποιος μπορεί να ορίσει τι είναι η πολιτική ορθότητα χωρίς να λέει βλακείες; Στην Αμερική πολιτική ορθότητα είναι να μη μιλάς για το Γκουαντάναμο, στην Ευρώπη επιβάλλεται να μιλάς γι’ αυτό. Η απάντηση που δίνω εγώ είναι να προσπαθώ να είμαι politically correct με τον τρόπο με τον οποίο βλέπω εγώ τα πράγματα. Εγώ αποφασίζω τι είναι σωστό και τι όχι, αυτό το δικαίωμα δεν το παραχωρώ στους άλλους.
Όχι στις εύκολες απαντήσεις
Νιώθετε ότι έχετε ηθική ευθύνη όταν κάνετε θέατρο;
Νιώθω ευθύνη απέναντι στον εαυτό μου, απέναντι στο πώς προσλαμβάνω εγώ ο ίδιος την πραγματικότητα. Ένα με νοιάζει: να μην κοροϊδεύω τον εαυτό μου, να μην τον ταΐζω ψέματα, να μη βολεύομαι, να μην ικανοποιούμαι με εύκολες απαντήσεις.
Απ’ όσο γνωρίζω, και στη «Λυσσασμένη γάτα» κάνατε κάποιες αλλαγές. Κυρίως στο τέλος, σαν να θέλετε να μετατρέψετε την τραγωδία σε φάρσα…
Έχει πλάκα να αλλάζεις την πορεία των πραγμάτων, να δίνεις διαφορετικό τέλος στο παραμύθι. Το έχουν κάνει πολλοί αυτό, στο συγκεκριμένο μάλιστα έργο έχουν ήδη παρουσιαστεί μπόλικες εκδοχές. Έχει κοιμηθεί η Μάγκι με τον Μπρικ και περιμένει παιδί, ή έχει απλώς αραδιάσει ψέματα στον πατέρα; Εμένα μ’ αρέσει να το αφήνω ανοιχτό, μπορεί να είναι είτε το ένα είτε το άλλο. Άλλωστε ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρεται η Μάγκι είναι αστείος, είναι μια φάρσα. Είναι και κάπως βιτσιόζα αυτή η γυναίκα, η συμπεριφορά της εννοώ, έτσι δεν είναι;
Χρησιμοποιείτε γι’ αυτή την παραγωγή μερικά από τα ιερά τέρατα του γερμανικού θεάτρου, όπως ο Μπιερμπίχλερ και η Ντένε. Ήταν δύσκολο να τους κουμαντάρετε;
Μπα, ήταν ευκολότερο να δουλέψω μαζί τους απ’ ό,τι με τους νέους ηθοποιούς. Κουβαλάνε μια βαριά βαλίτσα με θεατρική εμπειρία, είναι γεμάτοι από ερεθίσματα, άρα μπορούν να σε καταλάβουν. Είναι αλήθεια ότι τα μεγάλα ονόματα μπορεί να είναι ανυπόφοροι ηθοποιοί και να σου κάνουν τη ζωή πατίνι. Αλλά σ’ αυτή την περίπτωση μοιραζόμαστε για το έργο το ίδιο πάθος. Γεμίζουν τους χαρακτήρες με κομματάκια από τον εαυτό τους και τη ζωή τους, και είναι κάτι πολύ όμορφο να το βλέπεις. Στη Γερμανία, μπορεί να θεωρηθώ συντηρητικός σκηνοθέτης, γιατί ενδιαφέρομαι, πάνω απ’ όλα, για τα ανθρώπινα όντα. Το πώς συμπεριφέρονται, σε τι είδους καταστάσεις βάζουν τους εαυτούς τους. Δεν μ’ ενδιαφέρει το conceptual θέατρο, σε αντίθεση με πολλούς άλλους νέους σκηνοθέτες. Είμαι πρακτικός άνθρωπος, με απασχολούν πραγματικές καταστάσεις – και πραγματικά προβλήματα.
Βάζετε σ’ αυτά και το ψαλίδισμα των κρατικών επιχορηγήσεων για το θέατρο στη Γερμανία;
Αυτό είναι σίγουρο. Τα πράγματα είναι σκούρα… Και είναι αποτέλεσμα της γενικότερης κακής οικονομίας, της παγκοσμιοποίησης, του νεοφιλελευθερισμού που επικρατεί αυτή τη στιγμή σ’ όλο τον πλανήτη, ακόμα και στην Ευρώπη με τη μακρά παράδοση στον πολιτισμό και τις δημοκρατικές αξίες. Τι στο καλό κάναμε με τις δημοκρατικές μας αξίες; Δεν μπορώ να καταλάβω τι συμβαίνει… Για μένα, το μόνο που έχει νόημα είναι να πληρώνουμε τους φόρους μας, αφού πρέπει να τους πληρώνουμε, και μετά με διαδικασίες δημοκρατικές να αποφασίζουμε πού θα δώσουμε τα λεφτά μας. Όμως δεν συμβαίνει αυτό, έτσι κρεμόμαστε από το ιδιωτικό κεφάλαιο για να κάνουμε τέχνη. Αποτέλεσμα, να κάνουμε τα πάντα εκτός από τέχνη. Να κάνουμε διακόσμηση. Έχουμε καταντήσει διακοσμητές! Αυτή είναι μια αντιδημοκρατική εξέλιξη, ας το πάρουμε χαμπάρι.
«Ο Στάιν δεν είχε να
πει κάτι καινούριο»
Ήσασταν στην Αθήνα πριν από δύο χρόνια, για να παρουσιάσετε δυο παραγωγές στο Φεστιβάλ. Είδατε τότε κάποια ελληνική θεατρική παραγωγή;
Όχι, δηλαδή ναι. Είδα την παραγωγή του Στάιν με τους Έλληνες ηθοποιούς. Καλό μου φάνηκε, είχε δουλέψει με τους ηθοποιούς, και σκηνοθετικά άρτιο. Δεν είδα να έχει ο Στάιν να πει κάτι καινούριο… αλλά, σας το ξαναείπα, είχε κάνει σπουδαία δουλειά στη σκηνοθεσία.
Εκείνο το καλοκαίρι, η αντίδραση του κοινού στη δική σας «Νόρα» κυμαινόταν από τον ενθουσιασμό στην αγανάκτηση. Σας απασχόλησε καθόλου; Ανησυχείτε τώρα για την αντίδραση του κοινού;
Θα ανησυχήσω αν έρθουν με τα ίδια μυαλά με τα οποία ήρθαν και στη «Νόρα»!.. Όχι, όχι, πλάκα κάνω. Δεν μ’ απασχολεί. Πέρασα καλά, μου άρεσε το κοινό, ήταν ένα νεαρό κοινό με φρέσκες αντιδράσεις, όχι σαν το μπουρζουά κοινό που βλέπω αλλού και που με κάνει να βαριέμαι. Το ελληνικό κοινό μοιάζει να πεινάει για νέα δουλειά, για νέες απόψεις – και αν η νέα δουλειά σε κάποιους κάθεται στο στομάχι, τι να κάνουμε. Δεν μπορώ να τους ευχαριστήσω όλους, κάποιοι θα το αγαπήσουν και κάποιοι θα το σιχαθούν αυτό που κάνω. Είναι μέσα στη φύση της δουλειάς.
Για τον «Άμλετ» του Τόμας Όστερμαϊερ δεν ξέρουμε και πολλά πράγματα, αφού η παράσταση κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στις 7, 8 και 9 Ιουλίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και, προς το παρόν, «το κακό παιδί» της γερμανικής θεατρικής σκηνής είναι κλεισμένο και κάνει πρόβες χωρίς να αποκαλύπτει τις σκηνοθετικές του προθέσεις. Είμαστε σίγουροι πάντως ότι θα υπάρξουν εκπλήξεις, αφού φημίζεται για την ικανότητά του να ανεβάζει κλασικά κείμενα «αλλάζοντάς τους τα φώτα». Απ’ ό,τι έχουμε μάθει, η σκηνή θα είναι γεμάτη χώμα (με χώμα είναι μουντζουρωμένη και η φιγούρα της μίας και μόνης φωτογραφίας που έχουμε από την παράσταση), γιατί μέσα σ’ αυτό το χώμα θα ταφούν οι πολλοί πεθαμένοι του έργου. Eπίσης μαθαίνουμε ότι αυτός ο «Άμλετ» θα έχει ένα κοινό στοιχείο με μια άλλη παράσταση που σκηνοθέτησε ο Όστερμαϊερ πέρυσι (με μεγάλη επιτυχία), το «Γάμο της Μαρίας Μπράουν» (θυμάστε τη γνωστή ταινία του Φασμπίντερ;): και στις δύο οι ίδιοι ηθοποιοί υποδύονται πολλαπλούς ρόλους. Ο Λαρς Έιντινγκερ που έχει το ρόλο του Άμλετ – και όχι μόνο – λέγεται πως είναι εκπληκτικός και πως, αν και έχει αναλάβει ξανά πρωταγωνιστικούς ρόλους, είναι η πρώτη φορά που παίζει σε κλασικό έργο (όχι και τόσο κλασικό βέβαια). H Τζούντιθ Ρόζμαϊρ που παίζει την Οφηλία και τη Βασίλισσα είναι καινούρια στο team της Σαουμπίνε, είναι όμως πολύ γνωστή ηθοποιός στη Γερμανία και κέρδισε πέρυσι τον τίτλο της «Καλύτερης Ηθοποιού για το 2007».
Μαρία Παναγιωτοπούλου
Info
Schaubühne am lehniner platz
1.
«Η Λυσσασμένη Γάτα»
Προσαρμογή στα γερμανικά:
Jörn van Dyck
Σκηνοθεσία: Thomas Ostermeier
Σκηνικά: Jan Pappelbaum
Κοστούμια: Ulrike Gutbrod
Μουσική: Maurice de Martin
Δραματουργία: Ralph Hammerthaler
Φωτισμοί: Erich Schneider
Παίζουν: Jule Böwe, Mark Waschke, Bettina Hoppe, Kirsten Dene, Josef Bierbichler, Christoph Gareisen, David Ruland και δέκα παιδιά.
_
Πειραιώς 260, Χώρος Δ / 30 Ιουνίου, 1 & 2 Ιουλίου 2008, 21:00
2. William Shakespeare, «Άμλετ»
Σκηνοθεσία: Thomas Ostermeier
Σκηνικά: Jan Pappelbaum
Κοστούμια: Nina Wetzel
Μουσική: Nils Ostendorf
Δραματουργία: Marius von Mayenburg
Βίντεο: Sebastien Dupouey
Φωτισμοί: Erich Schneider
Πρωταγωνιστούν: Robert Beyer, Lars Eidinger, Urs Jucker, Judith Rosmair, Sebastian Schwarz, Stefan Stern
_
Πειραιώς 260, Χώρος Δ / 7 - 9 Ιουλίου 2008, 21:00
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου