Για μερικούς ανθρώπους έχει κανείς την αίσθηση ότι τα έχουν κάνει όλα. Ε, μια τέτοια περίπτωση στη μουσική είναι ο Βύρων Φιδετζής. Διευθύνοντας την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα Μέντελσον και Ντιτιγιέ στο Ηρώδειο, πάντως επιδιώκει κάτι παραπάνω: να πείσει ότι το σχήμα του οποίου ηγείται από το 2004 έχει κερδίσει σε κύρος, δεξιοτεχνία, επαγγελματισμό και ανταγωνιστικότητα.
Από την Αλεξάνδρα Βουδούρη
Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης
Σολίστ και διευθυντής ορχήστρας με όλες τις ελληνικές συμφωνικές ορχήστρες, συνεργάστηκε επί πολλά χρόνια με την Εθνική Λυρική Σκηνή, υπήρξε αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής μεγάλων ορχηστρών σε Ρωσία και Βουλγαρία, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο, κουράστηκε να σωρεύει βραβεύσεις… Ως σολίστ του βιολοντσέλου αλλά και ως διευθυντής ορχήστρας έχει ηχογραφήσει σχεδόν όλους (θα έλεγα όλους, αλλά όλο και κάποιος θα του ’χει ξεφύγει) τους έλληνες συνθέτες. Από το 1987 είναι μόνιμος αρχιμουσικός της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, ενώ από το 2004 είναι και ο καλλιτεχνικός της διευθυντής. Από τη θέση αυτή προσπάθησε να βάλει την ΚΟΑ στον διεθνή μουσικό χάρτη, στοίχημα που φαίνεται ότι το κερδίζει. Στα θετικά της παρουσίας του και η εξεύρεση –επιτέλους!– μόνιμης στέγης για την Ορχήστρα, γεγονός που εκτός των άλλων ενισχύει το κύρος, την ασφάλεια, αλλά και τη δημιουργικότητα των μουσικών της.
Στο Φεστιβάλ Αθηνών φέτος η ΚΟΑ εμφανίζεται υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή με ένα πρόγραμμα βασικός κορμός του οποίου είναι δυο δημοφιλή έργα του Μέντελσον. Από τον συνθέτη, το μουσικό ιδίωμά του, αλλά και τον πόλεμο που λέγεται ότι του έκανε ο Βάγκνερ επιλέξαμε να αρχίσουμε τη συζήτηση μαζί του.
Ο βιολοντσελίστας Στίβεν Ίσερλις, αναφερόμενος στον Φέλιξ Μέντελσον δήλωσε πρόσφατα ότι «οι άνθρωποι δεν μπορούν ακόμη να του συγχωρήσουν το γεγονός ότι από τόσο νωρίς ήταν πραγματική ιδιοφυΐα». Πώς σχολιάζετε αυτή την παρατήρηση;
Διαπίστωση σεβαστή. Τις προάλλες ένας συνάδελφος μου έλεγε στη Γερμανία ότι για κάποιους μουσικούς ο Μέντελσον είναι πιο «μεγάλος» από τον Βάγκνερ. Κάποια στιγμή, σε όλους ξεκαθαρίζουν κάποια πράγματα, σε άλλους νωρίς, σε άλλους αργότερα. Προσωπικά έχω ιδιαίτερη σχέση με τον Μέντελσον από την παιδική ηλικία.
Φαντάζομαι ότι ρόλο σε αυτό έπαιξαν οι σπουδές σας στο βιολοντσέλο.
Οι σπουδές μου στη μουσική γενικότερα. Είχα την τύχη, βλέπετε, να μεγαλώσω σε περιβάλλον όπου ακουγόταν πολλή μουσική. Ο Μέντελσον ούτως ή άλλως είναι μια γοητευτική προσωπικότητα. Θα έλεγα ότι η μουσική του είναι η απόλυτη ευτυχία σε έναν κατάμαυρο κόσμο. Ειδικά εάν σκεφθεί κανείς ότι σχεδόν 100 χρόνια μετά τον θάνατό του οι ναζί γκρέμισαν τη προτομή του στη Λειψία.
Η προσπάθεια του ναζισμού να απαξιώσει το έργο του εντάθηκε λόγω της εβραϊκής του καταγωγής, λένε οι μουσικολόγοι. Είχε νωρίτερα συμβάλει και ο Βάγκνερ σε αυτή την προσπάθεια απαξίωσης, όπως υποστηρίζουν πολλοί;
Προσωπικά είμαι θαυμαστής και του Βάγκνερ. Πιστεύω ότι συχνά μιλάμε με στερεότυπα, ιδίως όταν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες προσωπικότητες της ιστορίας, απομονώνοντας κάποια χαρακτηριστικά του περάσματός τους, του ύφους τους, των ιδεών τους. Δεν πιστεύω ότι ο Βάγκνερ ήταν ιδεολογικός πρόγονος των εθνικοσοσιαλιστών, με την έννοια που προσπαθούν να του αποδώσουν κάποιοι. Ο Βάγκνερ συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 μαζί με τον Μπακούνιν και έφυγε εξόριστος από τη Γερμανία. Τώρα, εάν ένας συνομήλικός του, ο Μέντελσον εν προκειμένω, πέθανε 38 χρονών, ενώ εκείνος έφθασε τα 70, υπάρχουν και άλλοι όπως ο Σούμαν που πέθανε επίσης στα 40…
Πάντως, οι ιστορικοί τεκμηριώνουν μια συστηματική προσπάθεια εκ μέρους του «καταδίκης μνήμης» του έργου του Μέντελσον, μέσα από το σύγγραμμά του «Ο ιουδαϊσμός στη μουσική».
Κοιτάξτε, όλοι άνθρωποι είμαστε. Τι θα πει ιουδαϊκή, τι ελληνική, τι θα πει γερμανική. Η ουσία είναι ότι αν αξίζει κανείς εν τέλει αναγνωρίζεται. Απλώς, στην εποχή του τον θεώρησαν ελαφρότερο του δέοντος, με την έννοια της βαθύτητας που είχε αποκρυσταλλωθεί σε μια αισθητική αντίληψη γερμανικής εμπνεύσεως. Ξεκινώντας από τον Μπετόβεν, υπάρχει μια έννοια της βαθύτητας στη μουσική, που κατά κάποιον τρόπο, σύμφωνα με κάποιους, το έργο του Μέντελσον δεν ανταποκρινόταν σε αυτήν. Για κάποιους άλλους και ο Μότσαρτ δεν είναι τόσο βαθύς, κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι μέγα λάθος. Οι εποχές αλλάζουν. Κάθε γενιά βλέπει τα πράγματα διαφορετικά.
Επιτρέψτε μου μια αυθαιρεσία. Ξέρετε, σας βλέπω επηρεασμένον από τον Μέντελσον στο ότι, και εσείς όπως εκείνος, εργάζεστε συστηματικά για τη βελτίωση της ζωής και των συνθηκών εργασίας της ορχήστρας σας.
Θα ήμουν ασεβής εάν δεχόμουν τη σύγκριση. Στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών είχαν μπει ήδη κάποια θεμέλια για την επαγγελματική τακτοποίηση των μουσικών από τους προκατόχους μου. Πιστεύω ότι κάθε υπεύθυνος διευθυντής μιας ορχήστρας οφείλει να φροντίζει όχι μόνο το καλλιτεχνικό αλλά και το κοινωνικό στάτους των μουσικών, προκειμένου να το βελτιώσει. Η δουλειά του μουσικού είναι μια άκρως εξειδικευμένη, δύσκολη δουλειά. Πρέπει να έχει ταλέντο και την τύχη μιας καλής σχολής. Στο θέμα της ευρύτερης παιδείας στη χώρα μας έχουν γίνει βήματα, αλλά ακόμη είμαστε αρκετά πίσω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Ο ΓΚΑΙΤΕ, Ο ΦΙΛΙΠΣ, Ο ΝΤΙΤΙΓΙΕ
Τι θα παρουσιάσει στο κοινό η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών στο Ηρώδειο, και γιατί καταλήξατε στο συγκεκριμένο ρεπερτόριο
Επιλέξαμε πολύ ωραία κομμάτια. Η εισαγωγή για ορχήστρα σε ρε μείζονα, έργο 27 Ήρεμη θάλασσα και αίσιο ταξίδι του Μέντελσον, ομολογώ το ανακάλυψα με μεγάλη μου έκπληξη, παίζεται για πρώτη φορά από την Κρατική Ορχήστρα. Πρόκειται για ένα αριστουργηματικό κομμάτι, που βασίζεται σε δύο ποιήματα του Γκαίτε, τα οποία μάλιστα είχε τονίσει και ο Μπετόβεν σε μια μικρή καντάτα με τον ίδιο ακριβώς τίτλο. Ο Μέντελσον ήταν στα δώδεκά του ήδη πολύ παραγωγικός συνθέτης. Το άλλο έργο του Μέντελσον, Η πρώτη βαλπούργεια νύχτα, καντάτα για σολίστ, χορωδία και ορχήστρα, έργο 60, είναι ένα από τα αγαπημένα μου. Έχει κάποιες ιδιομορφίες ως προς τη χρήση των σολίστ, δηλαδή ο ρόλος τους δεν είναι τόσο μεγάλος, γι’ αυτό και πολλοί δεν το επιλέγουν. Θεωρώ όμως ότι είναι έτσι δραματουργικά δομημένο που ο ρόλος του σολίστ τελικά είναι σημαντικός, και σίγουρα είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα του συνθέτη.
Μιλήστε μας, σας παρακαλώ, για τον Ξαβιέ Φιλίπ, με τον οποίο θα συνεργαστείτε στο Ηρώδειο.
Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Φιλίπ φέτος στο εξωτερικό, όταν έπαιξε μαζί μου το Κοντσέρτο για βιολοντσέλο του Σούμαν. Εξέφρασε τότε την επιθυμία να έρθει κάποια στιγμή στην Ελλάδα και εγώ συμφώνησα να γίνει μια συνεργασία, σε ένα έργο όμως γαλλικό. Αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε μαζί με τα έργα του Μέντελσον και το Tout un monde lointain, του μεγαλύτερου ζώντος δασκάλου της γαλλικής μουσικής, του Ανρί Ντιτιγιέ, για τον οποίο έχω την ελπίδα ότι το Φεστιβάλ Αθηνών θα κατορθώσει κάποια στιγμή να τον καλέσει στην Ελλάδα, αν και είναι 93 ετών. Το έργο αυτό του Ντιτιγιέ μάλιστα είχε γραφεί για τον Ροστροπόβιτς, που όπως γνωρίζετε ήταν μεγάλος βιολοντσελίστας, και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας. Ξέρω, υπάρχει ένα κοντράστ ανάμεσα στον Μέντελσον και τον Ντιτιγιέ. Αντίθεση μεν, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι μια εξόχως δημιουργική αντίθεση.
Φέλιξ Μέντελσον-Μπαρτόλντι:
Φίλος του Γκαίτε, εχθρός του Βάγκνερ
Οι σύγχρονοι σολίστ βιολοντσέλου τον εκτιμούν πολύ και καταφεύγουν συχνά σε χαρακτηρισμούς για τον ίδιο και το έργο του μάλλον υπερβολικούς. Φαίνεται πως ο Φέλιξ Μέντελσον, ακριβώς διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του, γίνεται ξανά αντικείμενο θαυμασμού, δικαιώνοντας τον τίτλο «παιδί-θαύμα» που τον συνόδευε από τα εννιά του. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός ότι στα δώδεκά του ανέπτυξε θερμή φιλία με τον 72χρονο τότε Γκαίτε. Προσωπικότητα πολύπλευρη, άριστος εκπαιδευτής και μουσικός, διαμόρφωσε μια από τις σημαντικότερες αισθητικές σχολές διεύθυνσης ορχήστρας του 19ου αιώνα (Γκεβάντχαουζ της Λειψίας) που ακμάζει ως τις μέρες μας. Η πρωτοπορία του, αλλά κυρίως οι εβραϊκές ρίζες του γερμανού συνθέτη, μάλλον συνέβαλαν στη δημιουργία μιας κίνησης υποβιβασμού του έργου του, που λέγεται ότι πρωτοξεκίνησε από τον Βάγκνερ και διήρκεσε έναν ολόκληρο αιώνα, για να ολοκληρωθεί με την άνοδο των ναζιστών και την απαγόρευση της ερμηνείας και έκδοσης των έργων του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου