Parades & Changes, Replays: Συνέντευξη με την Αν Κολό

Τέχνη είναι η καθημερινότητα

Από την Έλια Αποστολοπούλου

Βάλε-βγάλε, μια από τις πιο συνηθισμένες καθημερινές μας κινήσεις που τις κάνουμε σχεδόν αντανακλαστικά είναι να ντυνόμαστε και να γδυνόμαστε. Πώς θα σας φαινόταν αν αυτή ακριβώς η κίνηση γινόταν αφορμή για μια χορογραφία; Τα έχετε δει όλα, αλλά θεωρείτε ότι δεν θα έχει ενδιαφέρον. Σοβαρολογείτε; Η Άννα Χάλπριν όχι μόνο έκανε μια χορογραφία ανθολογίας, αλλά η πουριτανική Αμερική της δεκαετίας του 1960 την απαγόρευσε. Σήμερα, ευτυχώς, στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον, οι πουριτανοί έχουν πάει σπίτι τους. Αλλά από τότε ως σήμερα, πώς έχουν καταγραφεί οι αλλαγές, πώς γδύνονταν δηλαδή το 1965 και πώς γδύνονται στις μέρες μας; Οι πρώτες απαντήσεις παρακάτω, οι υπόλοιπες στην Πειραιώς 260.

Το έργο Parades & Changes της Άννας Χάλπριν είναι μια ιστορική χοροθεατρική παράσταση που πρωτοανέβηκε το 1965. Εξαιτίας των γυμνών σκηνών απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ για 20 χρόνια. Η γαλλίδα χορεύτρια και χορογράφος Αν Κολό έχει στο παρελθόν συνεργαστεί με την Άννα Χάλπριν και τον Μόρτον Σαμπότνικ, πρωτοπόρο της ηλεκτρονικής μουσικής και των multi-media περφόρμανς, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε και στην παραγωγή του 1965. Ιδρυτικό μέλος του Κουαρτέτου Albrecht Knust, το οποίο ασχολείται με επανερμηνείες χορογραφιών από τις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν θέμα χρόνου πότε θα καταπιαστεί με την ιστορική εκείνη παράσταση που η απαγόρευση την είχε μετατρέψει σε θρυλική εμπειρία. Συνομιλήσαμε με τη χορογράφο για τις τεχνικές της αναβίωσης, την καινούργια δική της ανάγνωση, τον χορό και για την πρωτοπόρο αμερικανίδα συνάδελφό της Άννα Χάλπριν.

Έχετε σπουδάσει βιολογία. Πώς αποφασίσατε να στραφείτε στον χορό;
Συχνά έχω διαφορετικά, έως και μυστήρια ενδιαφέροντα. Σπούδασα βιολογία και περιβαλλοντολογία, αλλά από φοιτήτρια χόρευα. Εκείνη την εποχή, όμως, πίστευα ότι η τέχνη και η επιστήμη ήταν ξεχωριστά και ίσως εχθρικά μεταξύ τους αντικείμενα. Η συνάντησή μου με την Άννα Χάλπριν με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι είχα άδικο, ότι τίποτα δεν πάει χαμένο κι ότι οι συνδέσεις ακόμα και ετερόκλητων αντικειμένων έχουν γοητευτικές πλευρές. Ό,τι πίστευα ως τότε, καταλαβαίνετε, ανατράπηκε. Ο χορός για την Άννα Χάλπριν, και για μένα πλέον, είναι ζήτημα σχέσεων και αέναων μεταμορφώσεων. Ο χώρος, ο χρόνος, τα κοινωνικά περιβάλλοντα, οι ιδέες μας αλλάζουν ως ανθρώπους και, αναγκαστικά, αλλάζουν και τις προσεγγίσεις μας. Για να μείνω μόνο σε ένα προσωπικό παράδειγμα, το ότι πήγα στην Καλιφόρνια για να δουλέψω με την Άννα Χάλπριν μου έδωσε την ευκαιρία να ζήσω και να εργαστώ περισσότερο έξω στη φύση, γεγονός που με βοήθησε να αλλάξω τους τρόπους με τους οποίους αντιμετωπίζω το περιβάλλον. Έμαθα ακόμα κάτι σοβαρό, ότι οι αισθήσεις οργανώνουν τη σχέση μας με τον κόσμο. Η Άννα Χάλπριν προβάλλει τις αισθήσεις στις χορογραφίες της, γι’ αυτό άλλωστε οι δουλειές της έχουν εκτός από φινέτσα και αισθησιασμό.

Με την ομάδα σας, το Κουαρτέτο Albrecht Knust, ασχολείστε με επανερμηνείες παλιότερων χορογραφιών. Για ποιο λόγο;
Ασχολήθηκα με επανερμηνείες έργων ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στη Γαλλία. Στην πραγματικότητα, δεν χρειάστηκε να απαντήσω ποτέ σε αυτή την ερώτηση, η πορεία μου ακολούθησε τη ροή των πραγμάτων. Ήταν η εποχή που ξαφνικά συζητούσαμε έντονα το AIDS, συζήτηση που, αν θυμάστε, ευαισθητοποίησε ιδίως τον καλλιτεχνικό κόσμο – είχαν νιώσει πολλοί τον ρατσισμό και τον αποκλεισμό τότε. Οι καλλιτεχνικές προτάσεις για μια προσπάθεια συμφιλίωσης του κοινού με την τραγική τότε ακόμα αρρώστια οδήγησε και σε αισθητικές εξελίξεις∙ τότε άρχισε να κερδίζει έδαφος και στον χορό η αισθητική της αποδόμησης. Μερικοί χορογράφοι ήταν αρκετοί για να αλλάξουν το τοπίο. Τότε κι εμείς αρχίσαμε να δουλεύουμε προς την κατεύθυνση της επανερμηνείας παλιότερων χορογραφιών. Ως χορεύτρια δούλευα με διαφορετικούς χορογράφους και πίστευα ότι υπάρχει η ανάγκη να έρθουμε πιο κοντά με διαφορετικές γλώσσες, στυλ και διαφορετικά καλλιτεχνικά έργα. Είναι πολύ δύσκολο όμως να το κάνεις αυτό ως χορευτής. Κάτι τέτοιο προσφέρει τη δυνατότητα να προσεγγίσεις χορογραφίες που δημιουργήθηκαν παλιότερα και να καταλάβεις πώς επηρέασαν αυτό που εμείς αντιπροσωπεύουμε σήμερα. Ήταν κάτι εντελώς καινούργιο και πιστεύαμε ότι είχαμε κάτι να μοιραστούμε με άλλους καλλιτέχνες, όπως αρχιτέκτονες, μουσικούς. Είναι ένας τρόπος να ζωντανέψεις μια χορογραφία που αποτελεί μόνο ανάμνηση.

Γιατί επιλέξατε το έργο Parades & Changes της Άννας Χάλπριν;
Στόχος μας δεν ήταν να φτιάξουμε έναν υστερικό κόσμο, αλλά αναρωτιόμασταν τι είδους ανάγνωση θα μπορούσε να γίνει σε αυτό το έργο και πώς θα μπορούσαν στοιχεία του παρελθόντος να αναπαρασταθούν ξανά στον παρόντα χρόνο. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία, που πλησίαζε τη διαδικασία της πρωτότυπης δημιουργίας. Μας άνοιξε νέους ορίζοντες στην ανάγνωση του χορού, της κίνησης και της χορογραφίας. Κι έπειτα είναι μια χορογραφία οριακή στην ιστορία του χορού – κι έχει τόσο ερωτισμό.

Τι σημαίνει για εσάς συλλογικότητα στη δουλειά σας;
Ε, συλλογική υπόθεση δεν είναι η δουλειά μας; Επιπλέον, η συγκεκριμένη χορογραφία προϋποθέτει την ικανότητα συνεργασίας των συντελεστών∙ δοκιμάζει μάλιστα τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να συνεργαστούν οι καλλιτέχνες, ιδίως αυτοί που προέρχονται από διαφορετικούς τομείς. Παρά τους περιορισμούς που συνεπάγεται μια τέτοια διαδικασία, παραμένει πολύ σημαντική για την ανάδειξη της συλλογικότητας. Σημειώστε ακόμα κάτι που έχει τη σημασία του. Το έργο πρωτανέβηκε στην Αμερική στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν και στην πολιτική και στην τέχνη η συλλογικότητα ήταν το βασικό ζητούμενο.

Ποια είναι η σχέση του χορού με τη ζωή;
Η ζωή της Άννας Χάλπριν, το ξέρετε, είναι μια διαρκής δραστηριότητα στον δημόσιο χώρο. Οι επιλογές της, εννοώ οι καλλιτεχνικές επιλογές της, ήταν πάντα πολιτικές, και με την ευρεία και με τη στενή έννοια της πολιτικής. Εγώ ίσως δεν είμαι πολιτική με τον ίδιο τρόπο, αλλά καταλαβαίνετε ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει, δεν είναι η ίδια εποχή. Προσωπικά, σήμερα με ενδιαφέρει πώς το θέατρο και ο χορός θα ανοίξουν, πώς θα πάψουν να είναι ένα θέαμα μόνο για μυημένους.

Λέτε ο ερωτισμός της χορογραφίας σας να συμβάλει σε αυτό το άνοιγμα;
Χαχαχά… Μακάρι.

Στην Ελλάδα, αν εξαιρέσει κανείς ελάχιστους μυημένους, η Άννα Χάλπριν είναι άγνωστο πρόσωπο. Για ποιο λόγο νομίζετε ότι πρέπει να τη γνωρίσουμε;
Ε, εντάξει, έως πριν από λίγο καιρό το ίδιο ακριβώς ίσχυε και στη Γαλλία. Ώσπου κάποια πρόσωπα, όπως η Ζακλίν Κο (που διοργάνωσε μια μεγάλη έκθεση για το έργο της Άννας Χάλπριν) και ο χορευτής και χορογράφος Αλέν Μπιφάρ να κάνουν ευρύτερα γνωστή τη δουλειά της. Είτε την ξέρει είτε όχι το μεγάλο κοινό, η Άννα Χάλπριν είναι υπαρκτό πρόσωπο, το πέρασμά της δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο τον μοντερνισμό του 20ού αιώνα. Ήταν πρωτοπόρος χορογράφος με ουσιαστικές προτάσεις πολύ πριν τη γνωρίσουμε εμείς, συνδύαζε από νωρίς πολλές καλλιτεχνικές ικανότητες που σήμερα συνοψίζονται στη λέξη περφόρμανς. Έσπασε τα διαχωριστικά μεταξύ της τέχνης του χορού και της καθημερινής ζωής και ήταν από τις πρώτες χορογράφους που μετέφερε τις καθημερινές κινήσεις στη σκηνή. Ονόμασε την καθημερινότητα τέχνη και τελικά την ανήγαγε σε τέχνη. Κι έπειτα, δουλεύοντας συστηματικά με τις τεχνικές του αυτοσχεδιασμού –δεν ήθελε, βλέπετε, ποτέ τους χορευτές απλούς μίμους– συνέβαλε ώστε η περφόρμανς να μετατραπεί σε μια ζωντανή διαδικασία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που έρχεστε στην Ελλάδα. Τι περιμένετε από το κοινό;
Ήρθαμε πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 με την παράσταση Αναλαμπές ενός φαύνου, έργο εμπνευσμένο από τους αρχαιοελληνικούς μύθους. Για να είμαι ειλικρινής, δεν ξέρω πολλά πράγματα για τον χορό και την τέχνη στη χώρα σας. Ελπίζω λοιπόν να καταφέρω να συνομιλήσουμε με ένα κοινό ανοιχτό στην πρόκληση του καινούργιου. Κι ελπίζω να έχω συμβάλει ώστε οι θεατές να καταλάβουν με ποιο τρόπο το έργο που θα ανεβάσουμε μας έκανε ό,τι είμαστε σήμερα.



Άννα Χάλπριν
Δάσκαλός μου είναι η φύση

Η πρωτοπόρος Αμερικανίδα του μεταμοντέρνου χορού Άννα Χάλπριν έχει εμπνεύσει από το τέλος της δεκαετίας του 1930 μια ολόκληρη γενιά χορογράφων. Το 1955 ίδρυσε την ομάδα χορού του Σαν Φρανσίσκο, που τάραξε το τοπίο του χορού, και το 1978 το Ινστιτούτο Tamalpa με την κόρη της Ντάρια (η οποία, το 1980, έπαιξε και στην ιστορική ταινία του Μικελάντζελο Αντονιόνι Ζαμπρίσκι Πόιντ). Πρωτοπόρος της χοροθεραπείας, έχει οργανώσει και διεξαγάγει πολλά σεμινάρια και workshops με ασθενείς, αναδεικνύοντας τη σχέση της κίνησης με τη θεραπευτική δύναμη του χορού. Έχει χορογραφήσει περισσότερα από 150 έργα και έχει κερδίσει αμέτρητα βραβεία, μεταξύ των οποίων το βραβείο για τη συνολική προσφορά της από το Φεστιβάλ Αμερικανικού Χορού.
Ας δούμε όμως πώς αυτοπαρουσιάζεται η ίδια στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Moving Toward Life: Five Decades of Transformational Dance, που εκδόθηκε το 1994:
«Το 1945 εγκατέλειψα τη Νέα Υόρκη των παιδικών χρόνων και της εκκολαπτόμενης καριέρας μου ως χορογράφου και μετακόμισα στην Καλιφόρνια. […] Άφησα την πόλη κι άρχισα να χορεύω στο εξωτερικό περιβάλλον, στη φύση. Έσπασα τους δεσμούς μου με τον σύγχρονο χορό κι άρχισα να αναζητώ νέες κατευθύνσεις. Έκανα πειραματικά workshop για χορευτές, κάλεσα καλλιτέχνες, μουσικούς, αρχιτέκτονες, ποιητές, ψυχολόγους και κινηματογραφιστές να συμμετάσχουν. Ονόμασα την ομάδα Workshop Χορευτών, μια ιδέα από την πειραματική σχολή του Μπάουχαους. Προσπαθήσαμε να βρούμε τρόπους να ανακαλύψουμε από την αρχή τη φύση των υλικών μας, ελεύθεροι από προϊδεασμένους συσχετισμούς και έννοιες. Θέλαμε να αποφύγουμε την προβλεψιμότητα αιτίας-αποτελέσματος. Ως αποτέλεσμα των πειραματισμών μας, δώσαμε παραστάσεις στην τριγύρω κατάφυτη περιοχή και, καθώς όλο και περισσότερος κόσμος ενδιαφερόταν για τη δουλειά μας, μας προσκαλούσαν σε διεθνή φεστιβάλ.
Επιθυμώ να φωτίσω τρεις διαστάσεις της δουλειάς μου. Καταρχάς, οι πειραματισμοί με το Workshop Χορευτών στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 με νέες χορευτικές μορφές οδήγησαν σε νέες χρήσεις του χορού. Φέρνοντας τον χορό πιο κοντά στο καθημερινό περιβάλλον των ανθρώπων συνδέθηκε με τις ζωές τους και ανταποκρίθηκε στις ανάγκες τους. Τα όρια μεταξύ τέχνης και ζωής και μεταξύ χορευτή και θεατή μετακινήθηκαν και χαλάρωσαν. Επιπλέον, μία άλλη διάσταση αναδείχθηκε καθώς οι φόρμες μας έγιναν προσβάσιμες σε περισσότερους ανθρώπους. Το κοινό που πλέον συμμετείχε ήταν περισσότερο διαφοροποιημένο. Δημιουργήθηκαν τότε νέες μέθοδοι επικοινωνίας και μια δημιουργική διαδικασία πλουραλιστικής συμμετοχής, γιατί θέλαμε να δημιουργήσουμε μία μορφή τέχνης που θα απευθύνεται άμεσα σε ανθρώπους διαφορετικής εθνότητας, εθνικότητας, οικονομικής στάθμης, ηλικίας και φυσικής ικανότητας. Καθώς, όμως, είχαμε ανακαλύψει ένα ολιστικό θέατρο, χρειαζόμασταν και έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο ολιστικό χορευτή-περφόρμερ. Άρχισα τότε να αναζητώ φόρμες, στις οποίες τα φυσικά, συναισθηματικά, διανοητικά και πνευματικά σώματα θα είχαν μεγαλύτερη λειτουργικότητα μεταξύ τους. Αναζητούσα το απόλυτο σώμα και ως κριτήριο έθεσα το νόημα στη ζωή ενός ανθρώπου.
Η πρώιμη δουλειά μου αφορούσε νέες φόρμες και χρήσεις του χορού. Αργότερα, άρχισε να με ενδιαφέρει το νόημα των χορογραφιών μου, ώστε να τις επενδύσω με συναίσθημα και προσωπικά κίνητρα. […] Αρχίσαμε τότε να δουλεύουμε με θέματα της πραγματικής ζωής και έτσι οι χορογραφίες μας είχαν πια πραγματικό νόημα για τις ζωές των ανθρώπων. Ακουμπήσαμε στις δικές μας προσωπικές ιστορίες και οι χορογραφίες μας απέκτησαν μετασχηματιστική δύναμη. Ονόμασα αυτή τη διαδικασία τελετουργικό και τα υλικά της μύθους. Ήταν ένα καθοριστικό σημείο για μένα ως προς τον τρόπο με τον οποίο έβλεπα τον χορό και τις δυνητικές χρήσεις του.
Η τρίτη διάσταση που έχει ενδιαφέρον στη δουλειά μου και αποτέλεσε πρόκληση για μένα ήταν ο αποφασιστικός ρόλος του χορού στην ανάπτυξη της συντροφικότητας, μέσω της έκφρασης μύθων και τελετουργιών. Η κινητήρια δύναμη της ζωής αποτέλεσε έμπνευση για τις μετέπειτα δουλειές μου. Το σοκ όταν έμαθα ότι έχω καρκίνο και οι αλλαγές που έφερε στη ζωή μου με οδήγησαν να ανακαλύψω τη σχέση μεταξύ χορού και θεραπείας. Η συμπόνια, η υγεία, η αγάπη, η κάθαρση, η ζωή, ο θάνατος –όλο το φάσμα της ανθρώπινης πάλης– ήταν πια μέρος της νέας φόρμας μου.
Καθώς παλεύουμε να ανακαλύψουμε την πνευματική μας ταυτότητα μπορούμε, πιστεύω, να στραφούμε στην αρχαία παράδοση του χορού. Η σοφία του χορού και το ίδιο το σώμα μπορούν να προσφέρουν τα εργαλεία για την επιβίωση στον πλανήτη. Αυτή είναι η δυνατότητα που προσφέρει ο χορός σήμερα: να μας βοηθήσει να ξαναβρούμε την πνευματική ταυτότητα και τη συντροφικότητα που έχουμε χάσει. Η φύση είναι για μένα ο μεγαλύτερος δάσκαλος, μια φωνή που οδηγεί τον χορό μου».